Λόγος ΣΤ’ εἰς τούς μακαρισμούς. ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΝΥΣΣΗΣ

Λόγος ΣΤ’ εἰς τούς μακαρισμούς.
ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΝΥΣΣΗΣ

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟΝ
Μακάριοι οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοὶ τὸν Θεὸν ὄψονται.

«Ἰλιγγιά μου ἡ ψυχὴ»

Ό,τι εἶναι φυσικὸ νὰ παθαίνουν ὅσοι σκύβουν ἀπὸ κάποια ψηλὴ κορυφὴ πρὸς τὸ ἀχανὲς πέλαγος, αὐτὸ ἔπαθε κι ὁ νοῦς μου ἀπὸ τὴν ὑψηλὴ φωνὴ τοῦ Κυρίου, ποὺ βλέπει σὰν ἀπὸ κάποια κορυφὴ βουνοῦ στὸ ἀδιαπέραστο βάθος τῶν νοημάτων.

Ὅπως ἐπίσης καὶ σὲ πολλὰ παραθαλάσσια μέρη μπορεῖ νὰ δεῖς βουνὸ κομμένο στὰ δύο καὶ τὸ μέρος ποὺ εἶναι πρὸς τὴ θάλασσα νὰ ἔχει ἀποσχισθεῖ ἀπὸ τὴν κορυφὴ πρὸς τὸ βάθος στὰ ἴσα, κι ἀπὸ τὸ πάνω μέρος μιὰ ἄκρη ποὺ προεξέχει νὰ ἔχει κλίση πρὸς τὸ βυθό.

Ὅ,τι ἀκριβῶς εἶναι φυσικὸ νὰ πάθει, ὅποιος στέκεται σ’ αὐτὴ τὴν ὑψηλὴ καὶ προεξέχουσα κορυφὴ καὶ σκύβει πρὸς τὴ θάλασσα, ἡ ὁποία βρίσκεται στὸ βάθος, αὐτὸ παθαίνει τώρα κι ἡ ψυχή μου.

Κυριεύεται ἀπὸ ἴλιγγο, ἐπειδὴ γίνεται μετέωρη ἀπ’ αὐτὸ τὸ μεγάλο λόγο τοῦ Κυρίου: «Μακάριοι εἶναι ὅσοι ἔχουν καθαρὴ τὴν καρδιά, γιατί αὐτοὶ θὰ ἰδοῦν τὸ Θεό».

Ὁ Θεὸς προβάλλεται ὡς θέαμα σ’ ἐκείνους ποὺ ἔχουν καθαρίσει καλὰ τὴν καρδιά τους. «Τὸ Θεὸ δὲν εἶδε ποτὲ κανείς, καθὼς λέγει ὁ Εὐαγγελιστὴς (Ἰωάν. 1, 18), ἐπικυρώνει δὲ αὐτὴ τὴν ἀλήθεια κι ὁ ὑψηλὸς στὴ διάνοια ἄπ. Παῦλος, λέγοντας: «Τὸ Θεὸ δὲν τὸν εἶδε κανεὶς ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους, οὔτε καὶ μπορεῖ νὰ τὸν ἰδεῖ» (Ἃ’ Τιμ. 6, 16).

Αὐτὸς εἶναι ὁ λεῖος κι ἀπόκρημνος βράχος, ποὺ δὲν προσφέρει καμιὰ βάση πάνω του γιὰ τοὺς συλλογισμούς.

Αὐτὸ τὸ βράχο χαρακτήρισε ἀπρόσιτο κι ὁ Μωυσῆς μὲ τὶς δικές του ἀλήθειες, ἐπειδὴ σὲ κανένα σημεῖο δὲν μπορεῖ νὰ προχωρήσει ὁ νοῦς μας,ἀφοῦ ἡ ἀπόφαση τοῦ Θεοῦ ἀποκλείει κάθε ἀντίληψη. Γιατί λέγει: «Δὲν ὑπάρχει κάποιος ποὺ θὰ ἰδεῖ τὸν Κύριο καὶ θὰ ζήσει» (Ἐξοδ. 33, 20).

Κι ὅμως ζωὴ αἰώνια εἶναι το νὰ ἰδεῖς τὸ Θεό. Ἀλλ’ αὐτὸ τὸ προσδιορίζουν ὡς ἀδύνατο, ἐκεῖνοι ποὺ εἶναι τὰ στηρίγματα τῆς πίστης, δηλ. ὁ Ἰωάννης κι ὁ Παῦλος κι ὁ Μωυσῆς.

Βλέπεις τὸν ἴλιγγο μαζὶ μὲ τὸν ὁποῖο ἡ ψυχὴ παρασύρεται πρὸς τὸ βάθος ἐκείνων, ποῦ ἐννοοῦνται μὲ τὸ ρητό; Ἂν ὁ Θεὸς εἶναι ἡ ζωή, ὅποιος δὲν τὸν εἶδε, δὲ βλέπει τὴ ζωή. Οἱ θεοφόροι προφῆτες κι οἱ ἀπόστολοι παραπονοῦνται, γιατί δὲν μποροῦν νὰ ἰδοῦν τὸ Θεό.

Σὲ τί στηρίζεται ἡ ἐλπίδα τῶν ἀνθρώπων; ἀλλὰ εἶναι γνωστὸ πὼς ὁ Κύριος ὑποστηρίζει τὴν ἐλπίδα, ὅταν πέφτει πρὸς τὰ κάτω.

Ὅπως ἀκριβῶς ἔκαμε καὶ στὴν περίπτωση τοῦ Πέτρου, ποὺ κινδύνεψε νὰ βυθισθεῖ καὶ τὸν στήριξε πάλι στὸ σταθερὸ καὶ ἄκαμπτο νερὸ (Ματθ. 14, 28-31).

Ἂν φθάσει τὸ χέρι τοῦ Κυρίου καὶ ὡς ἐμᾶς, ποὺ κινούμαστε συνεχῶς μέσα στὸ βυθὸ τῶν νοημάτων, θὰ μᾶς σταθεροποιήσει στὸ καθένα ἀπὸ τὰ δύο νοήματα. θὰ ἀπαλλαγοῦμε ἀπὸ τὸ φόβο, ἀφοῦ θὰ ἔχουμε πιάσει γερὰ τὸν Κύριο, ποὺ μᾶς χειραγωγεῖ. Γιατί λέγει: «Μακάριοι εἶναι ὅσοι ἔχουν καθαρὴ τὴν καρδιά, γιατί αὐτοὶ θὰ ἰδοῦν τὸ Θεό».

Εἶναι δυνατὴ ἡ καθαρότητα τῆς καρδιάς

Κι ἡ μὲν ὑπόσχεση εἶναι τόσο μεγάλη, ὥστε νὰ ξεπερνάει κι αὐτὸ τὸ ἀνώτατο ὅριο τῆς μακαριότητας. Γιατί τί ἄλλο θὰ μποροῦσε νὰ ποθήσει κανείς, μετὰ ἀπὸ ἕνα παρόμοιο ἀγαθό, ὅταν θὰ ἔχει τὰ πάντα μ’ ἐκεῖνο ποῦ ἔχει δεῖ; Γιατί τὸ νὰ δεῖς, σημαίνει νὰ ἔχεις, ὅπως συνηθίζεται στὴν ἁγία Γραφή.
Λέγει π.χ:«νὰ ἀξιωθεῖς νὰ δεῖς τὰ ἀγαθά της Ἱερουσαλήμ», ἀντὶ νὰ βρεῖς, ποὺ σημαίνει ὁ λόγος. Ὅπως ἐπίσης καὶ τὸ ἄλλο: «Ἃς φύγει ἀπὸ τὴ μέση ὁ ἀσεβής, γιὰ νὰ μὴν ἰδεῖ τὴ δόξα τοῦ Κυρίου» (Ψάλ. 157, 5 καὶ Ἤσ. 26,10), ὅπου ὁ προφήτης μὲ τὸ «νὰ μὴν ἰδεῖ», δηλώνει το νὰ μὴ μετάσχει.

Ὅποιος, λοιπόν, εἶδε τὸ Θεό, ἀπόκτησε μὲ τὸ ποὺ τὸν εἶδε, καθετὶ ποὺ βρίσκεται στὸν κατάλογο τῶν ἀγαθῶν, δηλ. τὴν ἀτελείωτη ζωή, τὴν αἰώνια ἀφθαρσία, τὴν ἀθάνατη μακαριότητα, τὴ βασιλεία ποὺ δὲν ἔχει τέλος, τὴν ἀτέλειωτη εὐφροσύνη, τὸ ἀληθινὸ φῶς, τὸν πνευματικὸ καὶ γλυκὸ ἦχο, τὴν ἀπρόσιτη δόξα, τὴ συνεχῆ ἀγαλλίαση, κάθε ἀγαθό.

Καὶ τὸ μὲν ἀγαθό, ποὺ σύμφωνα μὲ τὴν ἐλπίδα βρίσκεται μπροστά μας, εἶναι τέτοιο καὶ τόσο μεγάλο μὲ τὴν ἐπαγγελία τῆς μακαριότητας. Ἐπειδὴ ὅμως ὁ τρόπος του νὰ δοῦμε τὸ Θεό, δηλώνεται ἐκ τῶν προτέρων ὅτι εἶναι ἡ καθαρότητα τῆς καρδιᾶς, καὶ σ’ αὐτὸ πάλι πιάνει ἴλιγγος τὸ νοῦ μου.

Κι ἀναρωτιέμαι: μήπως ἡ καθαρότητα τῆς καρδιᾶς εἶναι ἀπὸ τὰ ἀδύνατα καὶ ἀνώτερα γιὰ τὴ φύση μας; Γιατί ἂν ὁ Θεὸς γίνεται ὁρατὸς μ’ αὐτὸ τὸν τρόπο, ὁ Μωυσῆς δὲ κι ὁ Παῦλος δὲν εἶδαν καθόλου Αὐτόν, κι ἀποφάνθηκαν πὼς οὔτε ἄλλος κανεὶς μπορεῖ νὰ τὸν δεῖ, μοιάζει νὰ εἶναι κάτι τὸ ἀδύνατο, αὐτὸ ποὺ τώρα μὲ τὸ μακαρισμὸ θέτει μπροστὰ μας ὁ Κύριος.

Ἀλλὰ τί κερδίζουμε μὲ τὸ νὰ ξέρουμε τὸν τρόπο ποῦ ὁ Θεὸς γίνεται ὁρατός, ἂν δὲν ὑπάρχει, κοντὰ στὴ γνώση κι ἡ δυνατότητα γιὰ τὸν τρόπο;

Αὐτὸ μοιάζει μὲ κεῖνο ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ πεῖ κάποιος, ὅτι μακαριότητα εἶναι το νὰ φθάσει κανεὶς στὸν οὐρανό, γιατί ἐκεῖ θὰ δεῖ καλά, ὅσα εἶναι ἀόρατα στὸν ἐπίγειο βίο.

Ἂν ὅμως ὑπῆρχε κάποιος τρόπος, ποὺ νὰ ἔδειχνε ἐκ τῶν προτέρων μὲ λόγια τὴν πορεία πρὸς τὸν οὐρανό, θὰ ἦταν χρήσιμο στοὺς ἀκροατὲς νὰ μάθουν ὅτι μακαριότητα εἶναι το νὰ φθάσεις στὸν οὐρανό.

Ὅσο καιρὸ ὅμως θὰ παραμένει ἀδύνατη ἡ ἄνοδος, τί ὠφελεῖ ἡ γνώση τῆς οὐράνιας μακαριότητας; Μόνο λύπη προξενεῖ σὲ μᾶς ποὺ μάθαμε ποιὰ ἀγαθὰ ἔχουμε στερηθεῖ ἐξαιτίας τῆς ἀδυναμίας μᾶς ν’ ἀνέβουμε.

Συνεπῶς ὁ Κύριος διατάσσει πράγματα ποὺ βρίσκονται ἔξω ἀπὸ τὴ φύση μας καὶ μὲ τὴ λαμπρότητα τῆς ἐντολῆς ξεπέρασε τὰ ὅρια τῆς ἀνθρώπινης δύναμης; Δὲ συμβαίνουν αὐτά.

Γιατί δὲ διατάσσει νὰ γίνουν πτηνὰ ἐκεῖνοι, στὴ φύση τῶν ὁποίων δὲν ἔδωκε τὰ φτερά, οὔτε νὰ ζοῦν κάτω ἀπὸ τὸ νερὸ ἐκεῖνοι, στοὺς ὁποίους ἔδωκε σὰν κλῆρο τὴ ζωὴ πάνω στὴ γῆ.

Ἄν, λοιπόν, ὁ νόμος εἶναι γιὰ ὅλα τα δημιουργήματα ἀνάλογος μὲ τὴ δύναμη ἐκείνων ποὺ τὸν δέχονται καὶ κανένα δὲν ἀναγκάζεται πέρα ἀπὸ τὴ φυσική του δύναμη, ὁπωσδήποτε καὶ τοῦτο θὰ τὸ ἐννοήσουμε ὡς συνέπεια, ὅτι δηλ. δὲν εἶναι πέρα ἀπὸ τὴν ἐλπίδα αὐτὸ ποὺ προβάλλει ὁ μακαρισμός.

Ἀλλὰ κι ὁ Ἰωάννης κι ὁ Παῦλος κι ὁ Μωυσῆς κι ὅποιος ἄλλος ὅμοιός τους, δὲ στερήθηκαν ἐκείνη τὴν ὑψηλὴ μακαριότητα, ποὺ προκύπτει ἀπὸ τὴ θέα τοῦ Θεοῦ.

Οὔτε κεῖνος ποὺ εἶπε: «Τώρα μου ἀπομένει τὸ στεφάνι τῆς δικαιοσύνης, ποὺ θὰ μοῦ ἀποδώσει ὁ δίκαιος κριτὴς» (Β’ Τιμ. 4, 8), οὔτε κεῖνος ποὺ ἀναπέσε στὸ στῆθος τοῦ Ἰησοῦ (Ἰωάν. 21, 20), οὔτε ἐκεῖνος ποὺ ἄκουσε ἀπὸ τὸ Θεό: «Σὲ ἔχω ξεχωρίσει ἀπὸ ὅλους τους ἀνθρώπους» (Ἔξοδ. 33, 17).

Λοιπὸν εἶναι ἀναμφισβήτητη ἡ μακαριότητα ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι διακηρύττουν ὅτι εἶναι πάνω ἀπὸ τὴ δύναμη τοῦ ἀνθρώπου ἡ κατανόηση τοῦ Θεοῦ.

Ἡ δὲ μακαριότητα ἔγκειται στὴ θέα τοῦ Θεοῦ. Αὐτὸ πετυχαίνεται μὲ τὴν καθαρότητα τῆς καρδιᾶς. Ἑπομένως δὲν εἶναι ἀδύνατη ἡ καθαρότητα τῆς καρδιᾶς, μὲ τὴν ὁποία μπορεῖ κανεὶς νὰ γίνει μακάριος.

Πῶς εἶναι δυνατὸν ὅμως νὰ ἰσχυρισθοῦμε ὅτι λένε ἀλήθεια κι οἱ γύρω ἀπὸ τὸν Παῦλο, ὅταν ἰσχυρίζονται ὅτι εἶναι πάνω ἀπὸ τὶς δυνάμεις μας ἡ κατανόηση τοῦ Θεοῦ, κι ὅτι ὁ λόγος τοῦ Κυρίου δὲ διδάσκει ἀντίθετες ἀλήθειες πρὸς τὶς δικές τους, ὅταν ὑπόσχεται ὅτι θὰ δοῦν τὸ Θεὸ οἱ καθαροί;