Λόγος ΣΤ’ εἰς τούς μακαρισμούς. ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΝΥΣΣΗΣ ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΝ

Λόγος ΣΤ’ εἰς τούς μακαρισμούς.
ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΝΥΣΣΗΣ
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΝ

«Ὁ ἀόρατος τὴ φύσει, ὁρατὸς ταῖς ἐνεργείαις γίνεται»

Νομίζω πὼς εἶναι καλὸ νὰ ποῦμε ἀπαραίτητα γι’ αὐτὸ λίγα λόγια στὴν ἀρχή, γιὰ νὰ βροῦμε τὸ δρόμο στὴν ἐξέταση τοῦ θέματος ποὺ ἔχουμε μπροστά μας. Τί ἀκριβῶς εἶναι αὐτὴ καθ’ ἐαυτὴν ἡ θεία φύση κατὰ τὴν οὐσία της, καὶ ξεπερνάει κάθε σκέψη γιὰ νὰ τὴν καταλάβουμε, ἐπειδὴ εἶναι ἀπρόσιτη καὶ ἀπλησίαστη γιὰ τὶς στοχαστικὲς σκέψεις.
Καὶ γιὰ τοὺς ἀνθρώπους δὲ βρέθηκε ἀκόμη καμιὰ δύναμη γιὰ τὴν κατανόηση τῶν ἀκατάληπτων, οὔτε ἐπινοήθηκε καμιὰ μέθοδος γιὰ νὰ κατανοήσουν αὐτὰ ποὺ εἶναι ἀδύνατον νὰ κατανοηθοῦν.

Γι’ αὐτὸ κι ὁ μέγας Ἀπόστολος ἀποκαλεῖ «ἀνεξιχνίαστούς τους δρόμους τοῦ Θεοῦ» (Ρωμ. 11, 33), φανερώνοντας μ’ αὐτὸ τὸ λόγο πὼς εἶναι ἀπάτητος μὲ συλλογισμοὺς ὁ δρόμος ἐκεῖνος, ποὺ ὁδηγεῖ στὴ γνώση τῆς οὐσίας τοῦ Θεοῦ.

Γιατί κανεὶς μέχρι τώρα ἀπὸ ὅσους ἔχουν προοδεύσει στὸν ἐνάρετο βίο, δὲ μᾶς φανέρωσε μὲ τρόπο καταληπτὸ κάποιο σημεῖο γιὰ τὴ γνώση τοῦ ὄντος, ποὺ εἶναι πάνω ἀπὸ τὴ γνώση.

Μὲ τὸ νὰ εἶναι αὐτὸ ποὺ εἶναι κατὰ τὴ φύση, ὁ πάνω ἀπὸ κάθε φύση, γίνεται καταληπτὸς καὶ βλέπεται μὲ ἄλλην ἔννοια ὁ ἀόρατος κι ἀπερίγραπτος.

Κι εἶναι πολλοὶ οἱ τρόποι αὐτῆς τῆς κατανόησης. Μπορεῖς δηλ. καὶ μέσα ἀπὸ τὴ σοφία ποὺ φαίνεται σὲ ὅλα, νὰ δεῖς μὲ τρόπο στοχαστικὸ Ἐκεῖνον ποὺ δημιούργησε τὰ πάντα ἐν σοφία.

Ὅπως κατὰ κάποιο τρόπο φανερώνεται καὶ στὰ ἀνθρώπινα δημιουργήματα νοερὰ ὁ δημιουργός του ἔργου, ποὺ ἔχουμε μπροστά μας, ἀφοῦ στὸ ἔργο ἔχει ἀποθέσει τὴν τέχνη του. Ἀποκαλύπτεται δὲ ὄχι ἡ φύση τοῦ τεχνίτη, ἀλλὰ μόνο ἡ τεχνικὴ γνώση, ποὺ ὁ τεχνίτης ἀποτύπωσε στὸ κατασκεύασμα.

Ἔτσι κι ὅταν βλέπουμε προσεκτικὰ τὸν κόσμο μέσα στὴ δημιουργία, ἀναπαριστάνουμε μέσα στὸ νοῦ ὄχι τὴν ἔννοια τῆς οὐσίας, ἀλλὰ τῆς σοφίας Ἐκείνου, ποὺ ἐποίησε τὰ πάντα μὲ σοφὸ τρόπο.

Κι ἂν συλλογισθοῦμε τὴν αἰτία τῆς δικῆς μας ζωῆς, ποὺ δὲν προῆλθε ἀπὸ ἀνάγκη, ἀλλὰ ἀπὸ ἀγαθὴ θέληση προχώρησε στὸ νὰ δημιουργήσει τὸν ἄνθρωπο, καὶ πάλι ὑποστηρίζουμε ὅτι καὶ μ’ αὐτὸ τὸν τρόπο ἔχει γίνει ὁρατὸς ὁ Θεός, ὅταν βάλουμε στὸ νοῦ μᾶς τὴν ἀγαθότητα κι ὄχι τὴν οὐσία τοῦ Θεοῦ.

Ἔτσι κι ὅλα τα ἄλλα, ὅσα ἀνυψώνουν τὸ νοῦ πρὸς τὸ καλύτερο καὶ τὸ ἀνώτερό το ἀποκαλοῦμε κατανόηση τοῦ Θεοῦ, ἐπειδὴ καθένα ἀπὸ τὰ ὑψηλὰ νοήματα φέρει στὰ μάτια μᾶς τὸ Θεό. Γιατί ἡ δύναμη κι ἡ καθαρότητα κι ἡ αἰωνιότητα καὶ τὸ ἀνόθευτο ἀπὸ τὰ ἀντίθετα κι ὅλα τα παρόμοια, ἀποτυπώνουν στὶς ψυχὲς τὴν εἰκόνα τῆς θείας καὶ ὑψηλῆς διάνοιας.

Λοιπόν, μὲ ὅσα εἴπαμε, ἀποδεικνύεται ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο καὶ ὁ Κύριος λέγει τὴν ἀλήθεια, ὅταν ὑπόσχεται ὅτι ὁ Θεὸς θὰ φανεῖ σὲ κείνους ποὺ ἔχουν τὴν καρδιὰ καθαρή, ἀλλὰ κι ὁ ἄπ. Παῦλος δὲν ψεύδεται, ὅταν ἀποφαίνεται μὲ τὰ λόγια του, ὅτι κανεὶς δὲν εἶδε τὸ Θεό, οὔτε καὶ νὰ τὸν δεῖ μπορεῖ.

Ὅμως ὁ ἀόρατος κατὰ τὴ φύση γίνεται ὁρατὸς διὰ μέσου των ἐνεργειῶν, ἐπειδὴ γίνεται θεατὸς διὰ μέσου μερικῶν ποὺ ὑπάρχουν γύρω ἀπ’ Αὐτόν.

«… βλέπεις τηλαυγῶς τὸ μακάριον θέαμα»

Αλλά τὸ νόημα τοῦ μακαρισμοῦ δὲν ἀναφέρεται μόνο σ’ αὐτό, στὸ ὅτι δηλ. μποροῦμε νὰ ἀναλογισθοῦμε Τέτοιον Ἐκεῖνον, ἀπὸ κάποια ἐνέργεια ποὺ ἐνεργεῖ. Θὰ μποροῦσε ἴσως ἡ κατανόηση τῆς σοφίας καὶ τῆς δύναμης, ποὺ εἶναι ἀνώτερες ὅλων, νὰ φθάσει καὶ στοὺς σοφοὺς αὐτοῦ του αἰώνα, μὲ τὴν καλὴ διάρθρωση τοῦ κόσμου.
Νομίζω ὅμως ὅτι ἡ μεγαλοφυία τοῦ μακαρισμοῦ δίνει τὴ συμβουλὴ νὰ δεχθοῦν νὰ δοῦν αὐτὸ ποὺ ποθοῦν, ὅσοι μποροῦν.

Τὴ σκέψη μου αὐτὴ ποὺ ἐξέθεσα, θὰ τὴν ἀποσαφηνίσω μὲ παραδείγματα. Ἕνα ἀγαθὸ στὸν ἀνθρώπινο βίο εἶναι ἡ σωματικὴ ὑγεία. Μακάριο ὅμως δὲν εἶναι το νὰ ξέρεις μόνο το λόγο τῆς ὑγείας, ἀλλὰ καὶ τὸ νὰ ζεῖς μὲ ὑγεία.

Γιατί, ἂν κάποιος, πλέκοντας τὰ ἐγκώμια τῆς ὑγείας, προτιμοῦσε τὴ βλαβερὴ καὶ γεμάτη κακοὺς χυμοὺς τροφή, τί θὰ κέρδιζε ἀπ’ τὰ ἐγκώμια τῆς ὑγείας τὴ στιγμὴ ποῦ θὰ δεινοπαθοῦσε ἀπὸ τὶς ἀρρώστιες; Ἔτσι θὰ ἐννοήσουμε καὶ τὸ λόγο ποὺ ἔχουμε μπροστά μας. Ὁ Κύριος λέγει ὅτι εἶναι μακάριο, ὄχι τὸ νὰ γνωρίζεις κάτι περὶ τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ τὸ νὰ ἔχεις μέσα σου τὸ Θεό. Μακάριοι εἶναι ὅσοι ἔχουν καθαρὴ τὴν καρδιά, γιατί αὐτοὶ θὰ δοῦν τὸ Θεό.

Γιατί δὲ νομίζω πὼς ὁ Θεὸς βάζει μπροστὰ σ’ αὐτὸν ποὺ εἶναι καθαρὸς ὡς πρὸς τὸ μάτι τῆς ψυχῆς ἕνα θέαμα ποὺ τὸν ἀντιπροσωπεύει. Ἀλλὰ ἡ μεγαλοφυία τοῦ Λόγου ἴσως νὰ μᾶς παρουσιάζει αὐτό, ποὺ ὁ Κύριος παριστάνει καθαρότερα καὶ πρὸς ἄλλους, μὲ τὸ νὰ λέγει: «Ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ βρίσκεται μέσα σας» (Λουκ. 17, 21). Κι ἔτσι νὰ μάθουμε ὅτι ὅποιος καθαρίσει τὴν καρδιὰ τοῦ ἀπ’ ὅλη τὴ δημιουργία κι ἀπὸ κάθε ἐμπαθῆ διάθεση, θὰ δεῖ τὴν εἰκόνα τῆς θείας φύσης μέσα στὸ δικό του κάλλος.

Νομίζω δὲ ὅτι μὲ τὰ λίγα ποὺ εἶπε ὁ Κύριος, δίνει αὐτὴ τὴ συμβουλή: Ἄνθρωποι, ὅσοι ἐπιθυμεῖτε νὰ δεῖτε τὸ ἀληθινὸ ἀγαθό, μὴν ἀπελπίζεστε ἀπὸ τὴν ἀδυναμία νὰ δεῖτε καλά το ποθούμενο, ὅταν ἀκούσετε ὅτι ἡ θεϊκὴ μεγαλοπρέπεια ξεπερνάει τοὺς οὐρανοὺς κι ἡ δόξα τῆς εἶναι ἀνερμήνευτη καὶ τὸ κάλλος ἀπερίγραπτο κι ἡ φύση ἀχώρητη. Γιατί γιὰ σένα τὸ μέτρο τῆς κατανόησης τοῦ Θεοῦ βρίσκεται μέσα σου. Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ ὁ πλάστης σου ἔδωκε ὑπόσταση σ’ αὐτὸ τὸ ἀγαθὸ συγχρόνως μὲ τὴ δημιουργία σου.

Γιατί ὁ Θεὸς ἀποτύπωσε στὴ δική σου κατασκευὴ τὰ ὁμοιώματα τῶν ἀγαθῶν της δικῆς του φύσης, ἀποτυπώνοντας αὐτὰ πάνω της, σὰν σὲ κάποιο κερὶ μὲ τὴ μέθοδο τῆς τέχνης τοῦ ἀνάγλυφου. Ὅταν ὅμως χύθηκε ἡ κακία γύρω ἀπὸ τὰ θεοειδὴ χαρακτηριστικά, ἔκαμε ἄχρηστό το ἀγαθὸ γιὰ σένα, μὲ τὸ νὰ τὸ κρύψει κάτω ἀπὸ τὰ ἐλεεινὰ προπετάσματα.

Ἂν ξεπλύνεις καὶ πάλι μὲ τὸν προσεκτικὸ βίο σου τὴν ἀκαθαρσία, ποὺ ἐκ τῶν ὑστέρων δημιουργήθηκε στὴν καρδιά σου, θὰ ξαναλάμψει πάνω σου τὸ θεοειδὲς κάλλος. Ὅπως συνήθως γίνεται μὲ τὸ σίδερο.

Ὅταν καθαρισθεῖ ἀπὸ τὴ σκουριὰ μὲ τὸ ἀκόνισμα, ὁ πρὶν ἀπὸ λίγο μαῦρος σίδηρος, καθὼς πέφτουν πάνω του οἱ ἀκτίνες τοῦ ἥλιου, ἐκπέμπει μερικὲς λάμψεις κι ἀκτινοβολίες ἀπὸ τὸν ἑαυτό του. Ἔτσι κι ὁ ἐσωτερικὸς ἄνθρωπος, ποὺ ὁ Κύριος τὸν ὀνομάζει καρδιά.

Ὅταν ἀποξύσει τὴ δηλητηριώδη ἀκαθαρσία, ποὺ μὲ τὴ μούχλα τοῦ διαβόλου ἀνθησε πάνω στὴ μορφή, θὰ ἀναλάβει καὶ πάλι τὴν ὁμοιότητα πρὸς τὸ πρωτότυπο καὶ θὰ εἶναι ἀγαθός. Καὶ τὸ ὅμοιο πρὸς τὸ ἀγαθὸ εἶναι ὁπωσδήποτε ἀγαθό.

Συνεπῶς ὅποιος προσέχει στὸν ἑαυτό του, διακρίνει μέσα του αὐτὸ ποὺ ποθεῖ. Κι ἔτσι ὁ καθαρὸς στὴν καρδιὰ γίνεται μακάριος, γιατί μὲ τὸ νὰ ἀποβλέπει στὴ δική του καθαρότητα, βλέπει μέσα στὴν εἰκόνα τὸ πρωτότυπο.

Ὅπως κι ὅσοι βλέπουν τὸν ἥλιο σὲ καθρέπτη, ἔστω κι ἂν δὲν ἀναβλέπουν μὲ τὸ βλέμμα στηλωμένο πρὸς τὸν ἴδιο τὸν οὐρανὸ βλέπουν τὸν ἥλιο μὲ τὴ λάμψη τοῦ καθρέπτη, ὄχι λιγότερο, ἀπὸ κείνους ποὺ ἔχουν τὰ βλέμματα ὑψωμένα πρὸς τὸν ἴδιο τὸν κύκλο τοῦ ἥλιου.

Ἔτσι καὶ σεῖς, λέγει ὁ Κύριος, ἀκόμη κι ἂν δὲν ἔχετε τὴν ἀπαραίτητη δύναμη γιὰ νὰ κατανοήσετε τὸ φῶς, ἂν ἀνατρέξετε στὴν ἀρχικὴ χάρη τῆς εἰκόνας ποὺ χαράχθηκε μέσα σας, θὰ βρεῖτε μέσα σας αὐτὸ ποὺ ζητᾶτε.

Γιατί ὁ Θεὸς εἶναι καθαρότητα κι ἀπάθεια κι ἀποξένωση ἀπὸ κάθε κακό. Κι ἂν αὐτὰ ὑπάρχουν μέσα σου, ἐξάπαντος ὁ Θεὸς ὑπάρχει μέσα σου. Ὅταν ἡ σκέψη μέσα σου εἶναι ἀνόθευτη ἀπὸ κάθε κακία, ἐλεύθερη ἀπὸ πάθη καὶ χωρισμένη ἀπὸ κάθε μολυσμό, εἶσαι μακάριος, ἐπειδὴ εἶσαι καθαρὸς καὶ μὲ τὴν ὀξύτητα τῆς ὅρασης βλέπεις τὸ ἀθέατο γιὰ τοὺς ἀκάθαρτους.

Κι ἐπειδὴ ἔχει ἀφαιρεθεῖ ἀπὸ τὰ μάτια τῆς ψυχῆς ἡ ὑλικὴ λάσπη, μέσα στὸν καθαρὸ οὐρανὸ τῆς καρδιᾶς βλέπεις καθαρά το μακάριο θέαμα. Καὶ τὸ θεάμα αὐτὸ τί εἶναι; Καθαρότητα, ἁγιασμός, ἁπλότητα, ὅλες αὐτὲς οἱ φωτοειδεῖς ἀνταύγειες τῆς θείας φύσης, διὰ μέσου των ὁποίων γίνεται ὁρατὸς ὁ Θεός.