H λατινική ονομασία του φυτού είναι Bryonia cretica. Ανήκει στην οικογένεια των Κουρκουβιτιδών και στη χώρα μας το συναντούμε με τις ονομασίες αγριόκλημα, αβρωνιά, αμπελουρίδα, θεριόχορτο, ποντικοστάφυλο, φαρμακιά, αγριοκολοκύθα. Είναι φυτό πολυετές που συναντούμε στη νότια Ευρώπη. Το συναντούμε σε φράκτες και στις άκρες των δασών. Είναι φυτό αναρριχώμενο και τα στελέχη του έχουν μακριές έλικες. Οι λεπτοί μίσχοι σε σχήμα τριμπουσόν του φυτού, πιάνονται από οτιδήποτε προκειμένου να σκαρφαλώσουν ψηλά σε φράκτες και θάμνους. Η ρίζα του είναι ογκώδης. Το μέγεθός της μπορεί να φτάσει αυτό του ανθρώπινου κεφαλιού. Τα φύλλα είναι θαμπά, ανοιχτοπράσινα και το σχήμα τους μοιάζει με αυτά του κισσού. Τα άνθη του είναι κίτρινα, πρασινωπά, διαταγμένα κατά χαλαρούς κόρυμβους. Εχουν πέντε πέταλα με πράσινες ραβδώσεις. Τα αρσενικά και τα θηλυκά άνθη ανοίγουν πάνω σε διαφορετικά φυτά.Ο καρπός του φυτού είναι μία δηλητηριώδης κόκκινη ράγα.

Ιστορικά στοιχεία

Το φυτό έχει θεραπευτικές ιδιότητες που ήταν γνωστές από την αρχαιότητα, αλλά δεν είναι χωρίς κινδύνους. Ο Διοσκουρίδης ονόμαζε το φυτό λευκή άμπελο και σημείωνε ότι κατάπλασμα φτιαγμένο από φύλλα και καρπούς του φυτού, έκανε καλό σε γαγγραινώδη ή άτονα έλκη. Παράλληλα όμως τόνιζε ότι η ανεξέλεγκτη χρήση του φυτού μπορούσε να είναι επικίνδυνη. Ο Ιπποκράτης χρησιμοποιούσε το φυτό για τον τέτανο. Στη λαϊκή ιατρική το βότανο χρησιμοποιήθηκε και οι δηλητηριάσεις δεν ήταν σπάνιες, γιατί οι χωρικοί τη χρησιμοποιούσαν ως αμβλωτικό, σε αντικατάσταση του μανδραγόρα. Παράλληλα το χρησιμοποιούσαν κατά του κατάρρου, του κοκίτη, των ρευματισμών, της δυσεντερίας και για τον καθαρισμό των φακίδων του προσώπου. Το χρησιμοποιούσαν επίσης σε κατάπλασμα για αποστήματα μαζί με στάρι κοπανισμένο, ώστε να ανοίγουν χωρίς χειρουργική επέμβαση, το πρήξιμο, τα οιδήματα, την επιληψία, τα δαγκώματα φιδιών, τα έλκη και τις γαγγραινώδεις μολύνσεις. Στα χωριά της Πελοποννήσου θεράπευαν την ψώρα με μία αλοιφή που έφτιαχναν από σκόνη ρίζας και ξύγκι. Στην Κρήτη ονομάζουν το φυτό Αβρωνιά ή Αμπελουρίδα. Οι κρητικοί μαγείρευαν τις “απετωνιές” -τους τρυφερούς έρποντες βλαστούς- και τους θεωρούσαν ακριβό και επίσημο φαγητό. Θεωρούσαν ότι θεραπευτικά δρουν ως αναπλαστικό του αίματος και απαλλακτικές από τυχόν κακά συστατικά του. Τη συνιστούσαν ιδιαίτερα στους πάσχοντες από ελώδεις πυρετούς και σπλήνα. Τον χυλό της ρίζας τον χρησιμοποιούσαν για να καθαρίζουν τα νεφρά. Γνώριζαν τις διουρητικές ιδιότητες του φυτού και το χρησιμοποιούσαν σε κάθε νόσημα των ουροφόρων οδών. Τη συνιστούσαν στη νεφρολιθίαση και την επιληψία. Τον χυμό της ωμής αβρωνιάς τον χρησιμοποιούσαν για τις ελμινθοκτόνες ιδιότητές του.

Ανθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή

Ανθίζει από τον Μάιο έως τον Σεπτέμβριο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιείται η ρίζα του φυτού.

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις

Στην ιατρική η βρυωνία χρησιμοποιείται με επιτυχία κατά της ρευματικής πολυαρθρίτιδας. Όταν εφαρμόζεται πάνω στο δέρμα, η σάρκα της ρίζας είναι καταπραϋντική, σπασμολυτική και αντικαθιστά τα καταπλάσματα σιναπιού. Αν όμως έρθει σε απ’ ευθείας επαφή με το δέρμα, το ερεθίζει και προκαλεί φουσκάλες.

Το βάμμα της ρίζας χρησιμοποιείται κατά της λαρυγγίτιδας, της τραχειίτιδας, της βρογχίτιδας, της πνευμονίας, της πλευρίτιδας, των μυϊκών ρευματισμών, της οξείας ή χρόνιας πολυαρθρίτιδας, της ισχιαλγίας κ.ά..

Παρασκευή και δοσολογία

Παρασκευάζεται ως αφέψημα. Σε ένα λίτρο νερό βάζουμε 10-20 γραμμάρια ξηρού βοτάνου και το βράζουμε για 10 λεπτά. Παρασκευάζεται επίσης ως σιρόπι, με κρασί (30-40 γραμμάρια ή 1 μέρος ρίζας σε 10 μέρη κρασιού) με ημερήσια δόση 30-90 γραμμάρια. Εξωτερικά γίνεται κατάπλασμα με το χυμό ή τη σκόνη, ζυμωμένη με ψίχα ψωμιού.

Προφυλάξεις

Η ρίζα του φυτού είναι πικρή και προκαλεί ναυτία. Περιέχει όμως πολύ άμυλο και για τον λόγο αυτό σε δύσκολους καιρούς τη χρησιμοποιούσαν για την παρασκευή του ψωμιού. Η ρητίνη που περιέχει το φυτό, έχει ισχυρές καθαρτικές ιδιότητες και μπορεί να προκαλέσει ισχυρή διάρροια, ακόμη και στις μικρότερες δόσεις. Σε περίπτωση δηλητηρίασης λόγω υπερβολικής δόσης τα συμπτώματα είναι ακατάσχετη διάρροια, εμετός, ψύξη, ιδρώτας, σπασμοί, ίλιγγος, κώμα, φλεγμονές και αιμορραγία του πεπτικού σωλήνα. Αντίδοτο κατά της δηλητηρίασης είναι η τανίνη, ενώ είναι απαραίτητη η άμεση πρόκληση εμέτου.

Συστατικά – χαρακτήρας

Η ρίζα του φυτού περιέχει μία ρητίνη, τη βρυρητίνη και ένα πολύ πικρό γλυκοσίδιο, τη βρυωνίνη. Το στέλεχος και τα φύλλα περιέχουν ένα αλκαλοειδές, τη βρυωνισίνη και οι τοξικές ράγες περιέχουν μία καροτινοειδή χρωστική, τη λυκοπίνη.

Υ.Σ. Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.