Στύραξ ο φαρμακευτικός

Στύραξ ο φαρμακευτικός

Bιότοπος – περιγραφή
H λατινική ονομασία του βοτάνου είναι STYRAX officinalis (Στύραξ ο φαρμακευτικός). Ανήκει στην οικογένεια των Στυρακωδών. Το γένος περιέχει περίπου 130 είδη εκ των οποίων τα πλέον γνωστά είναι ο ρευστός Στύραξ (φύεται σε ΗΠΑ και Μεξικό), Στύραξ η βενζόη (φύεται σε Σιάμ, Ιάβα, Σουμάτρα και είναι η πλέον αρωματική) και Στύραξ ο φαρμακευτικός (φύεται σε Ευρώπη και Μικρά Ασία και η ρητίνη του ονομάζεται και καλαμιτάτη).
Στη χώρα μας το συναντούμε με τις ονομασίες Στύρακας, Στουρέκι, Αστύρακας, Αστέρακας, Αντίρακας, Στουρακιά, Σταυρακιά, Λαγομηλιά, Άγρια κυδωνιά (λόγω της ομοιότητας των φύλλων του).
Είναι δενδρύλλιο ή δενδρώδης θάμνος το ύψος του οποίου κυμαίνεται από 2 έως 7 μέτρα ανάλογα με τον τόπο. Φύεται σε Μικρά Ασία, Λίβανο και Ελλάδα.
Φύλλα επαλλάσσοντα, ωοειδή ή προμήκη, ακέραια, στρογγυλεμένα στην άκρη, χνουδωτά στο κάτω μέρος.
Άνθη (ερμαφρόδιτα) σε βότριες, λευκά, εύοσμα σε ποδίσκο 1-2 εκατοστών. Στεφάνη 2 εκατοστών, κωνοειδής που καταλήγει σε 5-7 λογχοειδείς λοβούς. Κάλυκας κυπελλοειδής.
Καρπός καλυμμένος με λευκό πίλημα. Του αρέσει το υγρό χώμα αλλά αντέχει την ξηρασία.
Από τομές του κορμού του δέντρου εκλύεται ρητίνη Benzoin. Συνήθως κυκλοφορεί η Benzoin του Σιάμ (S. Tonkinensis) ή της Σουμάτρας (S. Benzoin).

Ιστορικά στοιχεία
Η ονομασία Benzoin προέρχεται μάλλον από το αραβικό «ζαβαν». Παλαιότερα ονομαζόταν Γόμα Μπένζαμιν.
Όσον αφορά τις ιστορικές πηγές για τη χρήση της ρητίνης υπάρχει μια μικρή αβεβαιότητα. Υπάρχει δηλαδή η πιθανότητα ο στύραξ που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Ελληνες και οι Ρωμαίοι να είναι το σημερινό Sweetgum που παράγεται στη νοτιοδυτική Τουρκία (Liquidambar orientalis) το οποίο στο εμπόριο ονομάζεται Στόραξ. Είναι μια ρητίνη που μοιάζει με τη ρητίνη του στύρακα. Ο στύραξ όπως φαίνεται εισήχθη στην αρχαία Ελλάδα από Φοίνικες εμπόρους και ο Ηρόδοτος (5ο αιώνα π.Χ.) αναφέρει ότι ένα νέο είδος Στόραξ εμφανίσθηκε στο εμπόριο εκείνη την εποχή.
Σύμφωνα με τη μυθολογία ο Στύρακας κατάγεται από την Κρήτη.
Πρωτοφυτεύτηκε στην Ηπειρωτική Ελλάδα στον Αλίαρτο, όταν ο Κρητικός ήρωας Ροδάμανθης κατέφυγε εκεί για να αποφύγει τον ζηλόφθονο αδελφό του, βασιλιά Μίνωα.
Οι αρχαίοι Ελληνες γνώριζαν τη ρητίνη την οποία χρησιμοποιούσαν από τότε για κατασκευή αρωμάτων, ως θυμίαμα και για θεραπευτικούς σκοπούς.
Πλίνιος και τον Διοσκουρίδη αναφέρουν ότι η γόμα προέρχεται από τα δέντρα που φύονται στη Συρία και τις εγγύς περιοχές. Ο Διοσκουρίδης αναφερόμενος στο φυτό γράφει «Στύραξ δάκρυον εστί δένδρου ομοίου κυδωνιά». Το χρησιμοποιούσε για τον βήχα και το άσθμα. Ο Πλίνιος το πρότεινε κατά των στηθικών νοσημάτων και για την ευφωνία. Ο Πλίνιος αναφέρει ακόμη πως οι αρχαίοι Έλληνες της Κύπρου χρησιμοποιούσαν τις ναρκωτικές ιδιότητες των σπόρων των καρπών του φυτού για να πιάνουν ευκολότερα τα ψάρια και τα χέλια στα ποτάμια και τα έλη.
Η ονομασία Στύραξ δόθηκε από τον Θεόφραστο γιατί η γόμα του φυτού Styrax officinalis έμοιαζε με τη γόμα του Στόραξ. Ήταν επίσης γνωστό το φυτό και ως «Καλαμίτης» γιατί έφερναν τη ρητίνη από την Ιταλία μέσα σε καλάμια.
Στη λαϊκή ιατρική στην Ευρώπη χρησιμοποιούσαν τη ρητίνη κατά των στηθικών νοσημάτων και το βάμμα εξωτερικώς κατά των ανώδυνων πρηξιμάτων και κατά των βλεννορραγιών.
Στην Κρήτη ονομάζουν το φυτό Αστύρακα ή Αστέρακα. Τη ρητίνη που έσταζε από τα κλαδιά του την ονόμαζαν «το δάκρυο του αστέρακα» το οποίο οι Τούρκοι έλεγαν μπουχούρι (είδος λιβανιού) και θύμιαζαν στα τζαμιά τους. Οι Χριστιανοί της Κρήτης δεν το χρησιμοποιούσαν ως θυμίαμα «γιατί αυτό είναι λιβάνι του σατανά και δεν το φοβάται» έλεγαν. Τη ρητίνη του φυτού στο νησί την αποκαλούμε όπως τα παλιά χρόνια αστερακόπισσα ή βρωμομελτζουβί. Με αυτό οι Κρητικοί έκαναν αλοιφή για τα κρυολογήματα και τους ρευματισμούς. Επίσης ανακατεμένο με ασκελετούρα, ρίζα μολόχας, ρακί και αλάδανο έφτιαχναν μείγμα για επαλείψεις κατά της χρόνιας βρογχίτιδας. Με τα αστεροκοτσίκουδα (καρποί) τα παιδιά έφτιαχναν τις κολαίνες (περιδέραια) και οι καλόγεροι κομπολόγια. Οι βοσκοί με τα κλαδιά έκαναν τουπιά (τύπους) για το τυρί, επειδή οι κλάδοι είναι ευλύγιστοι και άθραυστοι. Επίσης έκαναν και κύρτους.

Συστατικά – χαρακτήρας
Η χημική ουσία benzoin παρά τη συνωνυμία δεν περιλαμβάνεται στις ουσίες της ρητίνης.
Το στερεό μέρος της ρητίνης αποτελείται από μία ρητίνη (36% του συνολικού βάρους) που συνίσταται από ένα ρητινέλαιο (στορεζινόλη), λίγη βανιλλίνη, αιθέριο έλαιο (στυρόλη) που είναι στυρολίνη, κινναμίνη, φαινολαιθυλίνη με διάφορους κινναμικούς αιθέρες.
Ο καθαρός Στύραξ περιέχει περίπου 47% κινναμικό οξύ.

Ανθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Το φυτό ανθίζει από Μάρτιο μέχρι Ιούνιο. Οι σπόροι του ωριμάζουν τον Οκτώβριο. Για θεραπευτικούς σκοπούς συλλέγεται η ρητίνη του φυτού με εντομές που γίνονται στον φλοιό των κλάδων.

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Έχουν γίνει λίγες έρευνες σχετικά με τις θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού. Όμως έχει χρησιμοποιηθεί ως θεραπευτικό μέσο για εκατονταετίες και προφανώς με θετικά αποτελέσματα.
Είναι αντισηπτικό και έχει επουλωτικές και παρασιτοκτόνες ιδιότητες.
Χρησιμοποιείται εξωτερικώς κατά των ατόνων ελκών, κατά της ψώρας, εξολοθρεύοντας το ακάρι και ιδίως κατά της φθειριάσεως του εφηβαίου, την αμηνόρροια, του υγρού άσθματος και τη φυματίωση.
Το βάμμα του χρησιμοποιείται σε διαλύματα για στοματικές πλύσεις και την αρωματοποιία σαν έκδοχο και συντηρητικό ορισμένων αρωμάτων.
Σήμερα το βάμμα benzoin χρησιμοποιείται συχνότερα στις πρώτες βοήθειες για μικρούς τραυματισμούς. Λειτουργώντας ως απολυμαντικό, επουλωτικό και τοπικό αναισθητικό.
Μπορεί να προστεθεί σε νερό που βράζει. Οι εισπνοές των ατμών έχουν κατευναστική επίδραση σε πνεύμονες και βρόγχους, βοηθούν στην αποκατάσταση από κρυολόγημα, βρογχίτιδα και άσθμα. Η ρητίνη benzoin και τα παράγωγά της χρησιμοποιούνται επίσης ως πρόσθετες ουσίες στα τσιγάρα λόγω της κατευναστικής επίδρασης που έχει.
Οι αντιβιοτικές ιδιότητες που έχει οφείλονται στο άφθονο βενζοϊκό οξύ και τους εστέρες βενζοικού οξέως που περιέχει.

Παρασκευή και δοσολογία
Για εξωτερική χρήση αναμειγνύουμε τη σκόνη της ρητίνης με λάδι.
Εσωτερικώς το λαμβάνουμε σε χαπάκια και σε δόση 32-64 κόκκους την ημέρα.

Προφυλάξεις
Δεν ξεπερνούμε κατά την εσωτερική λήψη την προτεινόμενη δοσολογία.

Y.Γ: Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.