Περί Ακολουθίας της Εκκλησίας

Περί Ακολουθίας της Εκκλησίας

Η λέξη «Ακολουθία» δηλώνει ότι κάποιος οδηγεί και κάποιος ακολουθεί. Έτσι η λέξη αυτή πέρασε και στη ζωή της Εκκλησίας, επειδή και εμείς ακολουθούμε τον τύπο της, προσευχόμενοι όπως έχει ορισθεί. Και όταν η πίστη διατηρείται, δεν βλάπτεται η Εκκλησία αν σε ορισμένους ναούς οι τάξεις και οι χρόνοι της Θείας Λειτουργίας ή άλλων ακολουθιών παρουσιάζουν διαφορές. Αυτό συμβαίνει διότι η Εκκλησία δεν έλαβε εξ αρχής έναν ενιαίο τύπο, αλλά αυτός διαμορφώθηκε σταδιακά. Όπως γράφει ο άγιος Επιφάνιος Κύπρου, στην αρχή ψάλλονταν ένδεκα ψαλμοί με ευλάβεια, και αργότερα προστέθηκαν περισσότεροι, με διαφορετικούς τρόπους και καιρούς νηστειών και κρεοφαγίας. Για την ανάγκη των ψαλμών χρησιμοποιήθηκαν και βιβλία όπως εκείνο του Αββά Μακαρίου του Αιγυπτίου.

Ο μέγας Βασίλειος τονίζει ότι στην Εκκλησία της Νεοκαισαρείας δεν προστέθηκε στην ακολουθία ούτε πράξη ούτε μυστικός τύπος πέρα από εκείνα που παρέδωσε ο άγιος Γρηγόριος ο Θαυματουργός. Εκείνα μόνο διατηρούσαν, και γι’ αυτό πολλά που γίνονται αλλού έλειπαν λόγω της αρχαιότητας της παραδόσεως. Έτσι, λόγου χάρη, ο άγιος Χρυσόστομος, βλέποντας τα αντίγραφα αυτών των πράξεων, προσέθεσε όσα έκρινε απαραίτητα, όπως το σημείο του Σταυρού στη μέση της Λειτουργίας. Έτσι η Εκκλησία μας δεν έχασε την αγιότητά της, ακόμη κι αν υπήρχαν μικρές διαφοροποιήσεις.

Οι μεγάλοι Πατέρες, όπως ο άγιος Δαμασκηνός και ο άγιος Κοσμάς, καθώς και πολλοί άλλοι ποιητές, έγραψαν τροπάρια, κανόνες και κοντάκια. Όταν η πίστη διασώζεται αμετάβλητη, η διαφορά στην τάξη δεν είναι ικανή να βλάψει την Εκκλησία. Ωστόσο, υπήρξαν και αιρετικοί που πρόσθεσαν τροπάρια και ύμνους ηρωικούς και γήινους, με κοσμικά στολίδια και μελωδίες, διαστρέφοντας έτσι το πνεύμα της Εκκλησίας και προκαλώντας σύγχυση και κακό.

Η θεοφώτιστη σοφία του Μεγάλου Βασιλείου και άλλων Πατέρων καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η τάξη της ακολουθίας της Εκκλησίας μας δεν είναι νεωτερισμός, αλλά παλαιά και ιερή παράδοση, που αγκαλιάζει τους παλαιούς μάρτυρες και τους νεώτερους αγίους. Πολλοί κανόνες και εορτές αγίων καθιερώθηκαν με τον καιρό και εντάχθηκαν στο Τυπικό της Εκκλησίας χωρίς να καταργηθεί η αρχική ουσία. Όμως καμία αλλαγή δεν πρέπει να γίνεται χωρίς την απόφαση Συνόδου, γι’ αυτό και οι Άγιοι Κανόνες προστατεύουν τη γνησιότητα της λατρείας. Ο ιβ΄ Κανών της εν Τρούλλῳ και ο κανών της Καρθαγένης υπενθυμίζουν την ανάγκη ευταξίας, ενώ ορίζεται ρητά ότι οι ψάλτες οφείλουν να ψάλλουν με ευλάβεια και χωρίς άτακτες κραυγές.

Οι χριστιανοί του παρελθόντος έψελναν με ιερό δέος, ενώ οι σύγχρονες συνήθειες συχνά παρασύρουν σε κοσμικά πρότυπα. Η Εκκλησία όμως παραμένει στήριγμα αλήθειας, διότι παρά τις αδυναμίες ανθρώπων και εποχών, η ουσία της προσευχής, της δοξολογίας και της πίστης στον Χριστό παραμένει αναλλοίωτη. Το κέντρο της λατρείας δεν είναι η επιδεξιότητα ούτε η εξωτερική μορφή, αλλά η ταπείνωση της καρδιάς και η αληθινή προσφορά στον Θεό.

Ο Μέγας Βασίλειος υπερασπίζεται το κύρος των ιερών παραδόσεων που δεν είναι όλες γραπτές και προειδοποιεί ότι η κατάλυσή τους βλάπτει το Ευαγγέλιο. «Εκ των αγράφων και μυστικώς παραδεδομένων εν τη Εκκλησία τα πλείστα κρατούμεν» λέγει, δείχνοντας ότι η Θεία Ακολουθία στηρίζεται σε παράδοση ζώσα και αδιάκοπη.

Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος επιμένει ότι η Θεία Λειτουργία είναι η ίδια η παρουσία του Σταυρού του Χριστού: «Ἡ Λειτουργία ἐστίν οὐρανοῦ τὰ ἐπὶ γῆς», υπενθυμίζοντας πως το Τυπικό και η ακολουθία δεν είναι ανθρώπινη επινόηση, αλλά θεοσύστατος δρόμος σωτηρίας.

Ο άγιος Γερμανός Κωνσταντινουπόλεως ερμηνεύει κάθε κίνηση και ψαλμό της Θείας Λειτουργίας ως μυσταγωγία, δηλώνοντας ότι όλα παραδόθηκαν εκ των Αποστόλων και αγιάστηκαν από την εμπειρία της Εκκλησίας.

Ο άγιος Νικόλαος Καβάσιλας αναφέρει ότι σκοπός της Λειτουργίας είναι η μεταβολή των Τιμίων Δώρων και η αγιαστική μετάδοση του Χριστού στους πιστούς: «Ἔργον τῆς θυσίας ἡ τῶν δώρων μεταβολή, σκοπὸς δὲ ἡ τῶν πιστῶν ἁγίασις».

Ο άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης, μυσταγωγός και φύλαξ του Τυπικού, γράφει: «Οὐδὲν τῶν ἐν τῇ Λειτουργίᾳ τυγχάνει περιττὸν ἢ μάταιον, ἀλλὰ πάντα ἔχουσιν ἱερὰν δύναμιν καὶ παράδοσιν Ἀποστολικὴν». Διασώζει λεπτομερώς την τάξη της Προσκομιδής, των ειρηνικών, του Χερουβικού, της Μεγάλης Εισόδου, της Αναφοράς και της Θείας Κοινωνίας, υπογραμμίζοντας ότι «ὅσα ἐτελέσθησαν ἐκ παραδόσεως, οὐ δεῖ κινεῖν μηδὲ καινοτομεῖν».

Η Σύνοδος της Λαοδικείας όρισε ότι δεν επιτρέπεται να ψάλλει οποιοσδήποτε, αλλά μόνο οι κανονικοί ψάλτες, χειροθετημένοι, ώστε η λατρεία να μένει ευτακτική. Ομοίως, η Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος απαγόρευσε τας κοσμικάς μελωδίας και τις ατάκτους φωνές, απαιτώντας ιεροπρέπεια και κατάνυξη.

Το Τυπικό της Εκκλησίας σχηματίστηκε από τον αγιοσαββαϊτικό τύπο των Ιεροσολύμων, που συνέδεσε την αγρυπνία, τα αναγνώσματα, τους κανόνες και την υμνογραφία, με την ακρίβεια της Κωνσταντινουπόλεως και την εργασία των Στουδιτών Πατέρων. Από τον 9ο αιώνα έως τον 14ο παγιώθηκε η τάξη που έφτασε αδιάκοπα ως εμάς και την οποία υπερασπίστηκαν όλοι οι Πατέρες μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα.

Έτσι η Θεία Ακολουθία δεν είναι έργο ανθρώπων ούτε μεταβλητή παράσταση, αλλά σώμα παράδοσης ζωντανής, το οποίο στηρίζεται στην εμπειρία των αγίων και μαρτύρων. Οποιαδήποτε αλλοίωση ή νεωτερισμός, που δεν έχει συνοδική σφραγίδα και πατερική μαρτυρία, θεωρείται ξένος προς την Εκκλησία.

Οι Πατέρες μας δείχνουν ότι ο δρόμος της Ακολουθίας είναι ο δρόμος της ενότητας, της ευταξίας και της χάριτος του Αγίου Πνεύματος. Και αυτός ο δρόμος παραμένει αμετάβλητος μέχρι σήμερα, ώστε ο λαός του Θεού να μετέχει της ουράνιας λατρείας και της κοινωνίας του Σώματος και του Αίματος του Χριστού.

Η Θεία Ακολουθία είναι μυστήριο κοινωνίας, όχι μόνο με τον ουράνιο Πατέρα, αλλά και με τους αδελφούς μας. Εκεί όλοι γινόμαστε ένα σώμα, ένα στόμα, μία καρδιά.

Οι Άγιοι Πατέρες μας υπενθυμίζουν ότι το αναλόγιο δεν είναι θέατρο, αλλά τόπος δακρύων και κατανύξεως. Ο ψάλτης, ο ιερεύς και ο λαός συναγωνίζονται σε ταπείνωση, όχι σε επίδειξη. Γι’ αυτό και η φωνή της Εκκλησίας δεν αλλοιώνεται από εξωτερικά στολίδια, αλλά παραμένει «ἡ φωνὴ τῆς περιστερᾶς» που αναπαύει το Πνεῦμα.

Κάθε Λειτουργία, κάθε Όρθρος, κάθε Εσπερινός είναι σκαλοπάτια που ανεβάζουν την ψυχή από τη γη στον ουρανό. Ο πιστός δεν πηγαίνει στον ναό για να περάσει την ώρα του, αλλά για να συναντήσει τον Χριστό, να γίνει μέτοχος της άνω Ιερουσαλήμ. Η ευλάβεια, η σιωπή, η προσοχή και η καρδιακή συμμετοχή είναι τα στολίδια που ζητά ο Θεός.

Η τήρηση του Τυπικού είναι υπακοή προς τους Πατέρες και ενότητα με την Εκκλησία σε όλους τους αιώνες. Ουδέποτε οι Άγιοι δέχθηκαν νεωτερισμούς που έφερναν σύγχυση. Αντιθέτως, με θυσίες και αγώνες διαφύλαξαν την ακρίβεια της λατρείας, ώστε κάθε γενιά να παραλαμβάνει την ίδια ουράνια κληρονομιά.

Ας μείνουμε λοιπόν σταθεροί σε αυτήν την ιερά παρακαταθήκη. Γιατί η Θεία Ακολουθία είναι η πνοή της Εκκλησίας, το άγιο στήριγμα της ψυχής και η βεβαίωση ότι ο Χριστός μένει μαζί μας «πάσας τὰς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος» (Ματθ. 28,20).

Στη σιωπή της προσευχής ο άνθρωπος βρίσκει την αληθινή του πατρίδα.

filoiesfigmenou