Περί καλής και κακής συνήθειας

Περί καλής και κακής συνήθειας

Κακό και τυραννικό πράγμα είναι η κακή συνήθεια. Και ο άνθρωπος γίνεται πολλές φορές κενόδοξος με το να τιμάται από τους άλλους και να επαινείται από εκείνους. Και πολλές συνήθειες και πράξεις σχετικές με την κενότητα αυτή υποδουλώνουν δυστυχέστατα τους άθλιους ανθρώπους. Και εκείνα που πολλοί μισούν, επειδή όταν ανδρώθηκαν τα γνώρισαν φοβερά, τα ίδια όμως τα κάνουν από πολυχρόνια συνήθεια, διότι η κακή συνήθεια τους έχει δέσει με έναν δεσμό της αμαρτίας. Πολύ σωστά λέει ένας σοφός: «Δύσκολα ξεκόβει κανείς από την εμπειρία που έγινε συνήθεια», δηλαδή δύσκολα ο άνθρωπος παύει να κάνει ό,τι έχει συνηθίσει.

Και πολλοί ευχαριστιούνται από την κακή συνήθεια να κάνουν πράγματα δύσκολα και ατιμωτικά, προτιμώντας να κακοπαθούν, παρά να ζουν καλύτερα, θεωρώντας μάλιστα και επαινετή τη ζωή αυτή, όπως οι κλέφτες, οι πόρνοι και οι υπόλοιποι. Γι’ αυτό, κακή συνήθεια που αρχίζει μπορεί με παιδεία να εμποδιστεί και να ξεριζωθεί. Όταν όμως γεράσει η συνήθεια, όσο κι αν παιδεύεται ο άνθρωπος, δεν ξεκόβεται. Δίκαια λοιπόν λέγεται το γνωμικό: «Σε όποιες πράξεις συνηθίζει κανείς από παιδί, σε αυτές παραμένει». Και η ψυχή που έπεσε σε κακές συνήθειες, δύσκολα επιστρέφει στα καλά έργα.

Η πονηρή Σεμίραμις, βασίλισσα, ζήτησε από τον άνδρα της μία ημέρα μόνο να βασιλεύσει. Ο βασιλιάς έκανε το θέλημά της· και αφού βασίλευσε, αμέσως πρόσταξε και αποκεφάλισαν τον άνδρα της, και έτσι έμεινε βασίλισσα ισόβια. Έτσι κι εσύ, άνθρωπε· αν δώσεις τόπο στην κακή σου συνήθεια, μια φορά μόνο να επικρατήσει, βασιλεύει και σε φονεύει με αιώνιο θάνατο.

Γι’ αυτό οι γονείς έχουν μεγάλο και απαραίτητο χρέος να συνηθίζουν τα παιδιά τους από μικρά σε καλές πράξεις, και τα κακά να τα κόβουν με κάθε προσοχή. Γιατί, αν δεν το κάνουν, και αμαρτία έχουν, και κακή ανταπόδοση στα γηρατειά τους. Αναφέρεται για έναν φρόνιμο πατέρα ότι, παιδεύοντας το παιδί του, τον επέπληξε ένας φίλος, λέγοντας πως τόση παιδεία για ένα μικρό παράπτωμα ήταν υπερβολική. Και εκείνος αποκρίθηκε: «Δεν παιδεύω το μικρό παράπτωμα του παιδιού μου, αλλά του κόβω την κακή συνήθεια». Και ο Πλάτωνας, όταν τον κατηγόρησαν για μικρό παράπτωμα, αποκρίθηκε: «Η συνήθεια δεν είναι μικρή, αλλά μεγάλη, αν αφήνεται να περνά». Και ο Αριστοτέλης σοφά λέγει: «Η αρχή κάθε μεγάλου πράγματος είναι μικρή· στο τέλος όμως γίνεται τεράστια». Ας θεραπεύουμε λοιπόν την κακή συνήθεια με την καλή, την αμαρτία με την αντίθετή της, όπως η αρρώστια θεραπεύεται με την ιατρική. Γιατί, αν κάποιος έχει κακή συνήθεια, αυτή είναι θηρίο μέσα του· άλλοτε είναι σαν Σειρήνα πορνική και φονευτική, που ρίχνει τον άνθρωπο έξω από τη θεία χάρη, και άλλοτε τον ευχαριστεί σε όλη τη ζωή του.

Τα πάθη και η συνήθεια εγκρατώνονται στις ψυχές των ανθρώπων σαν δεύτερος νόμος, αν δεν εμποδιστούν από το χαλινάρι της γνώσεως. Γι’ αυτό και ο Γρηγόριος Νύσσης λέει: «Αρρώστια που παλιώνει και ριζώνει, γίνεται ισχυρότερη από κάθε τέχνη και θεραπεία». Οι Εβραίοι, ενώ είχαν το θεϊκό μάννα και απολάμβαναν την ελευθερία, γύρευαν να επιστρέψουν στην αιγυπτιακή σκλαβιά, επειδή ο λογισμός τους τυραννιόταν από την κακή συνήθεια.

Ο φιλόσοφος Πλάτων ήξερε ότι η πολυθεΐα των Ελλήνων ήταν μεγάλη πλάνη. Αλλά και ο ίδιος ομολογούσε πολλούς θεούς, γιατί από παιδί είχε μάθει να ακολουθεί την παλιά συνήθεια. Ο σοφός Σωκράτης όμως, ο οποίος δίδασκε πως υπάρχει ένας Θεός, καταδικάστηκε σε θάνατο, γιατί οι Αθηναίοι τον θεωρούσαν αντίθετο με την κρατούσα συνήθεια.

Η κακή συνήθεια είναι μεγάλη και τυραννική δύναμη. Όποιος αμαρτάνει από συνήθεια, δύσκολα μετανοεί, όσες και αν ακούσει συμβουλές. Και το χειρότερο είναι ότι η συνήθεια οδηγεί τον άνθρωπο σε ακόμη χειρότερα και πιο δύσκολα πράγματα, όπως λέει και ο Χριστός: «Ο προφήτης δεν έχει τιμή στην πατρίδα του». Γι’ αυτό και ο Σωτήρας έφυγε από τη Ναζαρέτ, όπου είχε ανατραφεί, και γύριζε αλλού. Και πολλοί σοφοί Πατέρες της Εκκλησίας, ζώντας μακριά από την πατρίδα τους, βρήκαν μεγαλύτερη ωφέλεια, διότι η γνώριμη συνήθεια τους έκανε να παραμελούν.

Εάν δεν υπάρχουν γραπτοί νόμοι για κάτι, τότε η συνήθεια γίνεται νόμος, ο οποίος επικρατεί στην πολιτεία και έχει τη δύναμη νόμου. Η συνήθεια όμως δεν καταργεί τον γραπτό νόμο. Άλλο είναι οι νόμοι και άλλο η συνήθεια στα καλά και στα κακά. Οι αδιάκριτοι δεν ξεχωρίζουν τα διαφορετικά αυτά πράγματα.

Με πολύ αγώνα και επιμέλεια μπορεί ο άνθρωπος να αλλάξει την κακή συνήθεια. Για τούτο λέγει και η παροιμία: «Ούτε σκύλος που έμαθε στη σκοτεινή γωνιά της στέγης να τρώει πετσιά, ξεκόβεται από την τέχνη αυτή». Λέγει και ο Άγιος Αμφιλόχιος: «Η συνήθεια είναι σαν χρέος· εκείνος που συνήθισε να κάνει κάτι, κι αν δεν θέλει πια, σαν από δανειστή κακό χρεωφειλέτη, σέρνεται να το κάνει». Πολλοί δε από τη συνεχή συνήθεια καταπατούν τη συνείδηση και χαίρονται πράττοντας την κακή συνήθεια, αμαρτάνοντας έτσι μέχρι γηρατειών.

Γνωρίζω και ανθρώπους που, πέφτοντας σε μία αμαρτία, αν και άκουσαν πολλές συμβουλές για αποχή, έκλαιγαν, έδιναν όρκους να μην την κάνουν ξανά· κι όμως η κακή συνήθεια δεν τους άφηνε ούτε μέρα ούτε νύχτα, μέχρι που ξαναγύριζαν στην ίδια πράξη. Το ίδιο συνέβη και με πολλούς που συνήθισαν στην κλοπή· όσο κι αν μετανοούσαν, πάλι στο κακό γύριζαν, γιατί η συνήθεια δεν ξεκόπηκε.

Και όχι μόνο οι νέοι, αλλά και οι γέροντες ταλαιπωρούνται από τα πάθη της κακής συνήθειας. Γιατί, όταν ο νους συνηθίσει σε πράγματα άπρεπα, πολυκαιρισμένα και πολλαπλασιασμένα, πλατύνεται και επαναπαύεται σε αυτά, και έχει τον πόθο του σε αυτά περισσότερο παρά στα θεία και ψυχωφελή. «Προς ό,τι έχουμε συνηθίσει, προς αυτό μελετούμε και το αγαπάμε, και αυτό πράττουμε πάντοτε».

Ο Χριστός λέει: «Εγώ είμαι η αλήθεια». Οι άνθρωποι όμως λένε: «Έχω τέτοια συνήθεια». Κακό αυτό. Εάν λες ότι είναι αδύνατο να αποβάλεις την κακή συνήθεια επειδή είναι σύντροφος μακρόχρονη, μάθε ότι με τη δύναμη του Θεού, με την παράκληση προς τον Θεό και με καθαρή μετάνοια, μπορείς να την ξεριζώσεις. Αν επιμείνεις στην κακή συνήθεια, είναι σαν να κρατάς θηρίο που σε κατατρώγει.

Η κακή συνήθεια είναι παγίδα, είναι λάκκος και βάραθρο, είναι κύμα ψηλό που πνίγει κάθε πλοίο, είναι φωτιά που πάντοτε καίει, είναι νησί γεμάτο νεκρούς και κόκαλα. Και στη ζωή τον άνθρωπο τον φθείρει, και στην αιωνιότητα τον κολάζει.

Η συνήθεια είναι δύναμη που οικοδομεί ή καταστρέφει. Όπως ο σπόρος που φυτεύεται από τα παιδικά χρόνια και γίνεται δέντρο, έτσι και οι πράξεις που επαναλαμβάνουμε ριζώνουν μέσα μας και γίνονται τρόπος ζωής. Αν η συνήθεια είναι καλή, ανεβάζει τον άνθρωπο προς τον Θεό. Αν είναι κακή, τον σπρώχνει σε γκρεμό και του στερεί τη χάρη. Δεν υπάρχει δικαιολογία· με τη δύναμη του Θεού, με προσευχή και με σταθερή μετάνοια, κάθε κακή συνήθεια μπορεί να κοπεί, όσο βαριά κι αν φαίνεται.

Ας θυμηθούμε ότι οι γονείς έχουν ευθύνη να εμφυτεύουν στα παιδιά συνήθειες αρετής και όχι αμαρτίας. Όποιος καλλιεργεί την ψυχή του από νωρίς, βρίσκει στον καιρό του καρπούς ζωής. Όποιος όμως αφήνει τις κακές συνήθειες να γηράσουν, δύσκολα τις ξεριζώνει.

Αφιερωμένο σε όσους παλεύουν με τις κακές τους συνήθειες και ζητούν από τον Θεό τη δύναμη να τις μετατρέψουν σε αγαθές και σωτήριες.

Να συνηθίσουμε στο καλό, γιατί η κακία γίνεται τύραννος και η αρετή ελευθερία.

Όταν κόβεις την κακή συνήθεια, ανοίγεις δρόμο στη χάρη του Θεού.

Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος (Ὁμιλία ΙΘ΄ εἰς Ἐφεσίους):

«Ἄφες τὸ παιδίον εὐθὺς ἐκ τῆς πρώτης ἡλικίας, ἐξ ἀρχῆς παιδαγωγούμενον, καὶ συνήθιζε αὐτὸ τῇ πειθαρχίᾳ, καὶ ἔνθετε εἰς αὐτὸ τὰς ἀρχὰς τῆς ἀρετῆς».