Σκολοπένδριο

Σκολοπένδριο

Bιότοπος – περιγραφή
H λατινική ονομασία του βοτάνου είναι PHYLLITIS scolopendrium (Φυλλίτις το σκολοπένδριο). Ανήκει στην οικογένεια των Πολυποδιίδών. Υπάρχουν περίπου 10 είδη του φυτού. Στη χώρα μας αυτοφύονται η Ημιονίτις και το Κοινόν (συνώνυμο του Φυλλίτις) που είναι και τα δύο φαρμακευτικά.

Φύεται σε όλη την Ευρώπη και το συναντούμε σε όλα τα μέρη της Ελλάδας. Είναι διαδεδομένο σε ασβεστώδη εδάφη, στις χαράδρες και τους σκιαζόμενους βράχους. Το συναντούμε με τις ονομασίες Γλώσσα του ελαφιού, Σπληνόχορτο, Χρυσόχορτο.
Πολυετής, ποώδης φτέρα. Φύλλα μακριά, που φυτρώνουν από τη βάση και στενά με ένα νεύρο στη μέση, αδρά, άρμητα, λογχοειδή, βραχύμισχα με μήκος από 15 έως 30 εκατοστά, με καρδιοειδή βάση. Στο κάτω μέρος των φύλλων παράγει σπόρια πολύ λεπτά από τα οποία και πολλαπλασιάζεται. Οι σωροί είναι μακροί και κοντά ο ένας στον άλλο κατά ζεύγη. Eχει ρίζωμα λεπτό, ακανόνιστο, ινώδες, κλαδωτό, κοκκινωπό.
Τα φύλλα έχουν λαμπρό πράσινο χρώμα και σχήμα γλώσσας μυτερής στην άκρη. Μήκος φύλλων από 20 έως 60 εκατοστά και πλάτος από 3 έως 6 εκατοστά.

Ιστορικά στοιχεία
Βότανο γνωστό από την αρχαιότητα. Η ονομασία Σκολοπένδριο είναι ελληνική και οφείλεται στην ομοιότητα των σωρών του φυτού με την Σκολοπένδρα (Σουληκόπετρα, Σαρανταποδαρούσα). Ο Θεόφραστος αποκαλούσε το φυτό Σκολοπένδριον και ο Διουσκουρίδης το αποκαλούσε Φυλίτις. Από την εποχή εκείνη το χρησιμοποιούσαν εναντίον των παθήσεων του ήπατος, της σπληνός και της κύστεως. Ο Γαληνός πρότεινε τη χρήση του βοτάνου ως έγχυμα για προβλήματα διάρροιας και δυσεντερίας.
Παλαιότερα το χρησιμοποιούσαν σαν φαρμακευτικό βότανο εναντίον των παθήσεων της σπλήνας και του ήπατος, καθώς και εναντίον της διάρροιας και της δυσεντερίας. Ο Κούλπεπερ γράφει χαρακτηριστικά για το βότανο ότι «είναι μία καλή λύση για προβλήματα συκωτιού το οποίο τονώνει και ενισχύει».
Οι αγρότες απέδιδαν στο σκολοπένδριο ιδιότητες θεραπευτικές της βρογχίτιδας, της πνευμονικής φυματίωσης και των παθήσεων του σπλήνα και του ήπατος.
Στους λαϊκούς μύθους αναφέρεται ότι όσοι σκόρπιζαν τα σπόρια του φυτού στα χνάρια τους θα γίνονταν αμέσως αόρατοι. Στις χώρες της κεντρικής Ευρώπης το βότανο έχει χαρακτηρισθεί σαν προστατευόμενο φυτό.
Στην Κρήτη το βότανο είναι γνωστό ως Σπληνόχορτο ή Σπληνοχόρτι και το χρησιμοποιούσαν σε παθήσεις της σπλήνας.
Συστατικά – χαρακτήρας
Τα φύλλα περιέχουν τανίνη, βλέννες, υδατάνθρακες και σάκχαρο.

Ανθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Οι σωροί ωριμάζουν από τον Ιούλιο μέχρι τον Σεπτέμβριο. Τα φύλλα του χρησιμοποιούνται για θεραπευτικούς σκοπούς και συλλέγονται από τον Ιούλιο και μετά.
Θεωρείται όμως καλύτερο να συλλέγεται το φθινόπωρο γιατί μετά την αποξήρανσή τους διατηρούνται καλύτερα.

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Είναι ελαφρώς αρωματικό φυτό. Χρησιμοποιείται ως στυπτικό, χολαγωγό, εφιδρωτικό, διουρητικό, αποχρεμπτικό και επουλωτικό. Συνιστάται για τη θεραπεία της γαστρεντερίτιδας, της διάρροιας, της δυσεντερίας, της βρογχίτιδας, της φυματίωσης, των παθήσεων του σπλήνα, της ουροδόχου κύστης και του ήπατος καθώς επίσης και σε καταρροές και δυνατό βήχα. Εφαρμόζεται εξωτερικά στο δέρμα ως καταπραϋντικό κυρίως, για την αντιμετώπιση των εγκαυμάτων. Χρησιμοποιούν ένα βάμμα του νωπού φυτού για τους διαβητικούς.

Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως έγχυμα. Βάζουμε σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό μία κοφτή κουταλιά ξηρού βοτάνου και το αφήνουμε σκεπασμένο για 10 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε 2-3 κουταλιές την ημέρα.

Προφυλάξεις
Δεν έχουν αναφερθεί παρενέργειες.
Πολλές φτέρες περιέχουν θειαμινάση, ένα ένζυμο που προκαλεί προβλήματα απορρόφησης των βιταμινών Β.
Αν το βότανο καταναλωθεί νωπό σε μικρές ποσότητες δεν προκαλεί πρόβλημα σε άτομα με διατροφή πλούσια σε βιταμίνες Β.
Το ένζυμο όμως καταστρέφεται από την θερμότητα ή κατά την διάρκεια της αποξήρανσης και έτσι επί της ουσία το αποξηραμένο βότανο δεν περιέχει θειαμινάση.