Φασκόμηλο

Φασκόμηλο

Bιότοπος – περιγραφή
H λατινική του ονομασία είναι Salvia officinalis (Σάλβια η φαρμακευτική) και το συναντούμε σε όλη την Ελλάδα με διάφορες ονομασίες όπως Φασκομηλιά, Αλιφασκιά, Φάσκος, Σφάκα, Χαμοσφάκα, Αγριοφασκιά, Ελαφίσκος, Ελελίφασκος, Μοσχακίδι. Ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών.
Είναι αυτοφυές στη νότια Ευρώπη και τις Μεσογειακές χώρες.
Είναι μικρός θάμνος με ύψος από 50 έως 120 εκατοστά με ξυλώδη βάση και ποώδη, όρθια στελέχη. Τα φύλλα του είναι επιμήκη, ωοειδή, λογχοειδή, με λεπτά εξογκώματα και πρασινογκριζωπό χρώμα. Τα άνθη του είναι μικρά, μωβ κατά στάχυ. Άλλα είδη φασκομηλιάς με ανάλογες ιδιότητες είναι ο Ελελίφασκος ο ιεροβοτανοειδής (Salvia verbenaca, κοινώς άγριος βασιλικός, σαρκοθρόφι, βουτυρόχορτο, γοργογιάννης), η Μηλοσφακιά (Salvia pomifera, κοινώς αλιφασκιά, φασκομηλιά, φουσκομηλιά, πιθανώς πρόκειται για τον ελελίφασκο του Θεόφραστου), Ελελίφασκος ο όρμινος (Salvia horminum, κοινώς σαρκοθρόφι, καυλόχορτο) και ο Ελεφίφασκος ο ερυθρανθής (Salvia sclirea, κοινώς αγιαννίτης, αιγιάννης, γογγογιάννης ή γοργογιάννης).

Ιστορικά στοιχεία
Οι σπουδαίες ιδιότητες της Φασκομηλιάς εκθειάζονται από τους Θεόφραστο, Ιπποκράτη, Διοσκουρίδη, Αέτιο, Γαληνό και άλλους. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι το έδιναν στις γυναίκες για να γίνουν γόνιμες. Οι Λατίνοι το ονόμαζαν «φυτό ιερό». Στη βοτανική σχολή του Σαλέρνο έλεγαν για το φασκόμηλο ότι δεν υπάρχει καλύτερο φάρμακο κατά του θανάτου.
Το Φασκόμηλο είναι συνδεδεμένο με τη μακροβιότητα και έχει τη φήμη ότι αποκαθιστά την εξασθενημένη μνήμη. Οι Kινέζοι το εκτιμούσαν τόσο πολύ που όταν άρχισαν Βρετανοί και Ολλανδοί να εισάγουν τσάι από την Κίνα, πρόσφεραν δύο κιβώτια τσαγιού για ένα κιβώτιο με αποξηραμένα φύλλα του βοτάνου. Στην Ευρώπη εδώ και πολλά χρόνια χρησιμοποιούν τη Φασκομηλιά σαν άρτυμα στα διάφορα φαγητά. Αρωμάτιζαν το ξίδι, τα λαρδιά, τα ζαμπόν και καπνίζουν με τα φύλλα τους όπως τον καπνό. Στην Ανατολή έπιναν Φασκόμηλο και το ονόμαζαν «τσάι Ελληνικό».
Κρήτη ήταν γνωστό και πολύτιμο βότανο. Το χρησιμοποιούσαν σαν θερμαντικό βραστάρι. Η ποσότητα του βοτάνου στο νησί ήταν τόσο μεγάλη που το χρησιμοποιούσαν και στους φούρνους γιατί έκανε καλό παξιμάδι. Τη σγουρή Φασκομηλιά τη θεωρούσαν καλύτερη από την πλατύφυλλη. Τα φασκόμηλα (οι κηκίδες που σχηματίζονται από το κέντημα ενός εντόμου που αφήνει τα αυγά του στη Φασκομηλιά) τρώγονταν ευχάριστα από μικρούς και μεγάλους. Ανάλογα με την περίοδο ανάπτυξης του φυτού, όχι σπανίως υπάρχουν μέσα στην ψίχα σκουλήκια που προκαλούν δυνατούς πόνους στα έντερα. Αυτά γίνονται μυγάκια που τρυπούν το φασκόμηλο και πετούν μακριά. Γι’ αυτό έλεγαν χαρακτηριστικά «αλλά μην φας πολλά και νάχεις τ’ αμέντε σου να μην φας κανένα σκουλικιάρικο». Οι Κρητικοί γνώριζαν τη δράση του βοτάνου στη στοματική υγιεινή και με το αφέψημα των φύλλων και ξίδι θεράπευαν το γουλοφά (ουλίτις). Θεωρούσαν το αφέψημα του φασκόμηλου τονωτικό του στομάχου, αποχρεμπτικό, αντιδιαρροϊκό και ανθιδρωτικό. Το χρησιμοποιούσαν ακόμη για θεραπεία δερματικών νόσων και κατά της πιτυρίδας. Επίσης μαζί με στύψη έκαναν γαργάρες στον πονόλαιμο και το θεωρούσαν αιμοστατικό στην εξαγωγή των δοντιών.

Συστατικά – χαρακτήρας
Το φυτό έχει οσμή ισχυρή και αρωματική. Η γεύση του είναι θερμή και υπόπικρη. Περιέχει λίγο γαλλικό οξύ, εκχυλισματική ουσία και μεγάλη ποσότητα αιθέριου ελαίου, πράσινου χρώματος που αποδίδει 0,125% καμφορά. Το αιθέριο έλαιο περιλαμβάνει 30% θουγιόνη, 5% κινεόλη, λιναλόλη, βορνεόλη, καμφορά, σαλβένιο, πινένιο, ένα πικρό στοιχείο, τανίνες, τριτερπενοειδή, φλαβονοειδή, οιστρογόνες ουσίες και ρητίνη. Στη φαρμακευτική χρησιμοποιείται η μωβ ποικιλία που είναι πιο δραστική από το κοινό πράσινο φυτό.

Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Περίοδος άνθισης του φυτού είναι Ιούνιος και Ιούλιος. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα φύλλα και τα άνθη που συλλέγονται λίγο πριν ή κατά την αρχή της ανθοφορίας με ξηρό και ηλιόλουστο καιρό, τον Μάιο ή τον Ιούνιο. Το ξεραίνουμε σε σκιά ή σε θερμοκρασία που δεν ξεπερνά τους 35 βαθμούς Κελσίου.

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Το Φασκόμηλο σαν στυπτικό, διεγερτικό και τονωτικό είναι ίσως το καλύτερο από όλα τα άλλα της ίδιας οικογένειας. Προκαλεί μία θερμότητα στο στομάχι, διευκολύνει την πέψη, αυξάνει τη διούρηση, επιταχύνει την κυκλοφορία, ασκεί σημαντική επίδραση στον εγκέφαλο και μετριάζει τον ερεθισμό του νευρικού συστήματος, σαν αντισπασμωδικό και κατευναστικό φάρμακο.
Δρα ως άφυσο, σπασμολυτικό, αντισηπτικό, στυπτικό και αντιιδρωτικό. Είναι το κλασικό ίαμα για φλεγμονές του στόματος, του λαιμού και των αμυγδαλών, αφού τα πτητικά έλαια του καταπραΰνουν τις βλεννογόνες μεμβράνες. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί εσωτερικά αλλά και με τη μορφή στοματοπλύματος, για τη φλεγμονή και αιμορραγία των ούλων (ουλίτιδα), τη φλεγμονή της γλώσσας (γλωσσίτιδα) ή τη γενικευμένη φλεγμονή του στόματος (στοματίτιδα). Είναι ωφέλιμο και στα στοματικά έλκη (άφθες). Σαν γαργάρες βοηθά στη θεραπεία της λαρυγγίτιδας, της αμυγδαλίτιδας και του περιαμυγδαλικού αποστήματος. Είναι πολύτιμο άφυσο και χρησιμοποιείται στη δυσπεψία.
Μία ιδιότητα του βοτάνου είναι λίγο παράδοξη. Όταν το λαμβάνουμε σε μικρές δόσεις είναι εφιδρωτικό και γι’ αυτό το χρησιμοποιούμε κατά της βρογχίτιδας, γρίπης κ.λπ. αν όμως το πάρουμε σε μεγαλύτερη δόση δρα ως αντιιδρωτικό και γι’ αυτό το χρησιμοποιούμε κατά της νυχτερινής εφίδρωσης.
Σαν κομπρέσα προάγει την επούλωση των τραυμάτων. Σαν γαργάρες για τα προβλήματα του λαιμού συνδυάζεται καλά με την Ποτεντίλλη την τορμεντίλλη και τη Λεύκη του Γαλαάδ. Για τη δυσπεψία, μπορεί να συνδυασθεί με Σπειραία και Χαμομήλι.

Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως έγχυμα σε αναλογία 1 προς 100 αν το θέλουμε ελαφρύ ή 1 προς 25 αν το θέλουμε ισχυρό. Το ρόφημα το πίνουμε τρεις φορές την ημέρα. Για πλύσεις στο στόμα κάνουμε βαθιές γαργάρες με ζεστό ρόφημα επί 5-10 λεπτά αρκετές φορές την ημέρα.

Προφυλάξεις
Το Φασκόμηλο διεγείρει τους μύες της μήτρας και πρέπει να αποφεύγεται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Είναι επίσης αντιγαλακταγωγό και μειώνει την παραγωγή μητρικού γάλακτος. Μεγάλες ποσότητες φασκόμηλου προκαλούν φαινόμενα τοξικά. Η ουσία τιχόνη που περιέχει, σε μεγάλες δόσεις μπορεί να προκαλέσει κρίσεις επιληψίας. Πρέπει να το αποφεύγουν άτομα πληθωρικά, υπερτασικά και γενικά με αιματώδη κράση.