Τσουκνίδα

Τσουκνίδα

Bιότοπος – περιγραφή

H λατινική ονομασία του βοτάνου είναι Urtica dioica (Κνιδή η δίοικος). Την συναντούμε με τις ονομασίες τσουκνίδα, αγκινίδα, ακαληφή, ούρτικη κ.α. Φύεται σε κατοικήσιμες περιοχές, σε ακαλλιέργητα εδάφη, σε φράκτες, σε κοπρισμένα εδάφη πλούσια σε άζωτο, κοντά σε ζώα.
Είναι φυτό πολυετές που μπορεί να φτάσει τα 120 εκατοστά. Έχει ίσιο κορμό, φύλλα ωοειδή με πριονωτά χείλη που βγαίνουν αντίθετα το ένα από το άλλο. Τα φύλλα και ο κορμός του φυτού είναι σκεπασμένα με λεπτές τρίχες οι οποίες στη βάση τους έχουν μία μικρή κύστη γεμάτη με ερεθιστικό υγρό. Αν έρθει το δέρμα μας σε επαφή με τις τρίχες αυτές προκαλείται τσούξιμο, ερεθισμός και πρήξιμο. Άμεση ανακούφιση προκαλεί στο ερεθισμένο μέρος αν το τρίψουμε με φύλλα μολόχας που συνήθως φύεται δίπλα στην τσουκνίδα. Τα άνθη του φυτού είναι βρίσκονται στη μασχάλη των φύλλων και είναι αρσενικά και θηλυκά. Τα θηλυκά άνθη έχουν σχήμα σφαιριδίων.

Ιστορικά στοιχεία
Γνωστό βότανο από την αρχαιότητα. Ο Ιπποκράτης τοποθετεί την τσουκνίδα ανάμεσα στα φυτά πανάκεια, αυτά δηλαδή που κάνουν για όλες τις ασθένειες. Σήμερα, 2500 χιλιάδες χρόνια μετά, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την άποψη αυτή.
Το λατινικό της όνομα urtica το πήρε από τον Πλίνιο, εξαιτίας του καψίματος και της φαγούρας που τη διακρίνει.
Οι Ρωμαίοι στρατιώτες, για να αντιμετωπίσουν τους ψυχρούς χειμώνες κατά τη διάρκεια των εκστρατειών τους, τρίβονταν με τσουκνίδες. Οι αρχαίοι Έλληνες ωστόσο τις έτρωγαν ενώ γνώριζαν βέβαια και τις θεραπευτικές της ιδιότητες.
Συνιστώμενο φάρμακο για πολλές παθήσεις τη βρίσκουμε και στο Γαληνό ενώ για τη δράση της υπάρχουν αναφορές ακόμα και στον Αριστοφάνη και τον Ησίοδο.
Ο Απίκιος συμβούλευε μερικούς αιώνες πριν: «Όταν ο ήλιος βρίσκεται στον Κριό, κόψε θηλυκές τσουκνίδες για να τις χρησιμοποιείς για φάρμακο».
Ο Πετρώνιος, συγγραφέας σύγχρονος του Νέρωνα, έγραφε ότι για να επανακτήσουν οι άνδρες τη χαμένη τους σεξουαλικότητα, θα έπρεπε κάποιος να τους μαστιγώσει με μια δέσμη από τσουκνίδες στον αφαλό, τα νεφρά και τα οπίσθια.
Οι Ινδιάνοι χρησιμοποιούσαν την τσουκνίδα για την θεραπεία της ακμής, της διάρροια και για τις λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος.
Από τους ινώδεις βλαστούς του φυτού γίνεται κλωστή για καλής ποιότητας ύφασμα. Στιες αρχές του 19ου αιώνα είχαν γίνει προσπάθειες για την χρησιμοποιηθούν οι ίνες της Τσουκνίδας για την αντικατάσταση των βαμβακερών υφασμάτων. Παλαιότερα τους ινώδεις βλαστούς, τους χρησιμοποιούσαν για την κατασκευή χορδών και διχτυών για το ψάρεμα.
Στη Μακεδονία, με τσουκνίδες φτιάχνουν νοστιμότατο τσουκνιδοπίλαφο, στην Ιταλία μαγειρεύεται με ριζότο και άφθονο τυρί πεκορίνο. Επίσης είναι πολύ νόστιμες αν φαγωθούν ομελέτα με ελάχιστο βούτυρο.
Το συστατικό της τσουκνίδας που προκαλεί φαγούρα και κάψιμο καταστρέφεται με το βράσιμο ή το ψήσιμο.
Στην Κρήτη, όπως και πολλά άλλα χόρτα, η τσουκνίδα ήταν ένα θρεπτικό φαγητό, σε εποχές φτώχειας και πολέμων. Δεν κόστιζε, αφθονούσε στους αγρούς και υπήρχαν πολλοί γευστικοί τρόποι παρασκευής της. Οι νοικοκυρές την ετοίμαζαν βραστή, με αγνό παρθένο ελαιόλαδο και λεμόνι, την χρησιμοποιούσαν σε πίτες και κρητικά καλλιτσούνια, την πρόσθεταν στα τσιγαριαστά χόρτα ή παρασκεύαζαν πομάδα (πέστο) με ελαιόλαδο. Επίσης, στο παραδοσιακό σφουγγάτο της Κρήτης, που στην ουσία είναι η σύγχρονη ομελέτα με χόρτα ή λαχανικά εποχής.

Συστατικά – χαρακτήρας
Τα φύλλα της Τσουκνίδας περιέχουν μυρμηκικό οξύ, χλωροφύλλη, σεροτονίνη, ακετυλοχολίνη, γλυκοκινόνες, και τανίνες. Είναι καλή πηγή βιταμίνης Α, C και Ε, βιταμίνης Β1, Β2, Β3 και Β5. Επίσης είναι καλή πηγή ασβεστίου, σιδήρου, φολικού οξέος, κάλιου, μαγγάνιου, μαγνήσιου, φωσφόρου, σελήνιου και ψευδάργυρου.
Η απουσία οξαλικού οξέος, την κάνει κατάλληλη για άτομα που πάσχουν από αναιμία, γιατί χωρίς το οξαλικό απορροφάται μεγαλύτερη ποσότητα σιδήρου.

Aνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Ανθίζει από τον |Φεβρουάριο μέχρι τον Ιούλιο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα φύλλα, τα άνθη και οι ρίζες του φυτού.
Συλλέγονται τα νεαρά φύλλα του φυτού. Τα παλαιότερα αναπτύσσουν σωματίδια που ονομάζονται κυστολιθικά και μπορούν να δράσουν ερεθιστικά για τα νεφρά.

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Το βότανο δρα ως αντιασθματικό, αντιρευματικό, στυπτικό, διουρητικό, γαλακταγωγό, αιμοστατικό, υπογλυκαιμικό, αγχολυτικό και τονωτικό.

Η τσουκνίδα συλλέγεται όταν είναι ανθισμένη και έχει ένα από τα ευρύτερα φάσματα εφαρμογής ανάμεσα στα βότανα. Ενισχύει και τονώνει όλο το σώμα.
Η περιεκτικότητα της σε σεκρετίνη, βοηθά στη διατήρηση της ευγλυκαιμίας στους διαβητικούς, αφού διεγείρει το πάγκρεας. Η ισταμίνη της προσδίδει ισχυρή αντιφλεγμονώδη δράση, ικανή να ανακουφίσει τα συμπτώματα φλεγμονωδών νοσημάτων.
Οι τσουκνίδες παίρνουν τα μέταλλα, συμπεριλαμβανομένου του σιδήρου από το χώμα και αποτελούν καλό τονωτικό για την αναιμία. Η περιεκτικότητα του φυτού σε βιταμίνη C εξασφαλίζει την απορρόφηση του σιδήρου από το σώμα.
Καθαρίζει το ουρικό οξύ από τον οργανισμό και έτσι ανακουφίζουν την ποδάγρα και την αρθρίτιδα, ενώ με τις στυπτικές ιδιότητες που έχει σταματά τη αιμορραγία.
Είναι ειδικό ίαμα για το παιδικό έκζεμα και ωφελεί σε όλες τις μορφές αυτής της πάθησης, ιδιαίτερα στο νευρικό έκζεμα. Για την θεραπεία του εκζέματος η τσουκνίδα συνδυάζεται πολύ καλά με τη σκροφουλάρια και το άρκτιο.
Ακόμη, η τσουκνίδα έχει διουρητική δράση και προάγει την καλή λειτουργία των νεφρών. Μπορεί επίσης να βοηθήσει στην αποβολή πετρών από αυτά ή να θεραπεύσει τις ουρολοιμώξεις και την υπερπλασία του προστάτη, αν είναι σε αρχικό στάδιο.
Βοηθά σε προβλήματα ήπατος, τη βρογχίτιδα και αυξάνει το γάλα στις γυναίκες που θηλάζουν. Οι πλύσεις των μαλλιών με λοσιόν που φτιάχνουμε από την ρίζα του φυτού σταματά την τριχόπτωση και την πιτυρίδα.
Η τσουκνίδα συντελεί στην καλύτερη λειτουργία του μεταβολισμού και κατά συνέπεια στη διατήρηση του κανονικού βάρους. Τέλος δρα θετικά σε προβλήματα σεξουαλικής ανικανότητας σε άνδρες και γυναίκες και σε προβλήματα υπέρτασης. Με εξωτερική χρήση, ανακουφίζει τους ασθενείς που πάσχουν από αρθρίτιδα, ποδάγρα, νευραλγίες, τενοντίτιδες, ισχιαλγία και γενικότερα πόνους των αρθρώσεων. Επίσης μπορεί να βοηθήσει στην επούλωση των πληγών, εγκαυμάτων, στα τσιμπήματα των εντόμων και στις αιμορροΐδες.
Είναι άριστο αποτοξινωτικό, τονωτικό και θρεπτικό σαλατικό. Το έγχυμα του βοτάνου είναι εύγευστο και δροσιστικό.

Παρασκευή και δοσολογία
Το μίγμα γίνεται από ίσα μέρη βοτάνων και παρασκευάζεται ως έγχυμα. Ρίχνουμε ένα φλιτζάνι νερό σε 1-3 κουταλάκια του τσαγιού ξηρό βότανο το σκεπάζουμε και το αφήνουμε 10 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε τρεις φορές την ημέρα.
Σε κατάπλασμα η τσουκνίδα χρησιμοποιείται για τις αρθρίτιδες, τους πόνους των αρθρώσεων, την ποδάγρα, τις εξαρθρώσεις, τις νευραλγίες, τις τενοντίτιδες και την ισχιαλγία.

Προφυλάξεις
Δεν χρησιμοποιούμε το βότανο αν παίρνουμε φάρμακα για σακχαρώδη διαβήτη, υπέρταση ή αντικαταθλιπτικά. Δεν το χρησιμοποιούμε κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.