Φοινίκουλον το κοινόν

Φοινίκουλον το κοινόν

Βιότοπος – περιγραφή
Η επιστημονική ονομασία του βοτάνου είναι Foeniculum vulgare (Φοινίκουλον το κοινόν) και στη χώρα μας το συναντούμε επίσης με τις ονομασίες Μάλαθρο, Μάραθρο, Φινίκιο, Φινόκιο, Μάραζα. Το φυτό ανήκει στην οικογένεια των Σκιαδανθών και βρίσκεται σε μέρη άγονα της κεντρικής και μεσημβρινής Ευρώπης, της Ασίας και της Βόρειας Αμερικής.
Στη χώρα μας το συναντάμε συχνά. Είναι φυτό ποώδες διετές ή πολυετές. Τα στελέχη του φτάνουν σε ύψος από 1,5-2 μέτρα. Τα άνθη του είναι μικρά σε χρώμα κίτρινο.
Eχει φύλλα πολλαπλά πτεροσχιδή με νηματοειδείς καταλήξεις.
Ο καρπός του περιέχει δύο σπόρους σε χρώμα φαιοπράσινο με σχήμα αυγοειδές, πεπλατυσμένο και σχηματίζουν συνήθως πέντε πλευρές. Οι σπόροι έχουν γεύση γλυκίζουσα και είναι πολύ αρωματικοί. Το άρωμά του φυτού θυμίζει φρέσκο σανό και για τον λόγο αυτό βγήκε έτσι η λατινική του ονομασία (foenum=σανός). Οι σπόροι μαζεύονται όταν αρχίσουν να αποκτούν καστανό χρώμα.
Η ωρίμανση δεν πρέπει να έχει προχωρήσει. Κόβουμε τα κεφάλια και τα ξηραίνουμε πάνω σε πλέγματα. Η ρίζα του Μάραθου είναι σχετικά χοντρή, σαν αδράχτι.
Η καλλιέργειά του δεν είναι δύσκολη. Είναι πάντα πολύτιμο να το έχουμε σε κάποια γωνιά του κήπου μας. Πολλαπλασιάζεται μόνο με σπόρο κατά την άνοιξη. Δεν πρέπει να σπέρνεται κοντά σε ντομάτες, φασόλια και λάχανα γιατί επηρεάζει αντίθετα την παραγωγή τους. Επίσης δεν πρέπει να σπέρνεται κοντά στον άνηθο γιατί η υβριδοποίησή παράγει σπόρους με απροσδιόριστη γεύση.
Στη χώρα μας δεν έχουμε εκτιμήσει την αξία αυτού του φυτού όπως πρέπει.
Το χρησιμοποιούμε βέβαια στη μαγειρική για να δίνουμε κάποια νοστιμιά στις ελιές ή στο φαγητό (ιδιαίτερα στα κολοκυθάκια).
Το χρησιμοποιούμε επίσης στη ζαχαροπλαστική αντί άνηθου στα ζαχαρόπηκτα.
Στη βιομηχανία για την παραγωγή αιθέριου ελαίου και αρωματικού νερού, καθώς και στη παραγωγή ούζου μαζί με το Γλυκάνισο.

Ιστορικά στοιχεία
Σήμερα μπορεί να έχουμε ξεχάσει τις θεραπευτικές ιδιότητες που έχει όλο το φυτό και ιδιαίτερα οι σπόροι του. Τις γνώριζαν όμως οι πρόγονοί μας καλά από την εποχή του Ιπποκράτη. Χρησιμοποιούσαν την ρίζα του Μάραθου ως λαχανικό και φαρμακευτικό. Χρησιμοποιούσαν επίσης τους σπόρους του Μάραθου στην ιατρική μια και είχαν καθορίσει τη δράση του Μάραθου ως ορεκτικό, εφιδρωτικό, αντιπυρετικό και το έδιναν σαν βραστάρι στις μητέρες που θήλαζαν γιατί αύξανε την παραγωγή του γάλακτος. Πίστευαν ότι είχε την ιδιότητα να αδυνατίζει. Οι Ρωμαίοι πίστευαν ότι τα ερπετά ρουφούσαν το χυμό του φυτού για να βελτιώσουν την όρασή τους και ο Πλίνιος συνιστούσε το βότανο για την ´θολή όραση των ανθρώπων´. Στον Μεσαίωνα, το μάσημα των σπόρων του Μάραθου, ήταν μια δημοφιλής μέθοδος για να σταματούν τα ρεψίματα κατά την λειτουργία στην εκκλησία.
Κινέζοι και Ινδοί χρησιμοποιούσαν το Μάραθο για το δάγκωμα των φιδιών και σκορπιών αλλά και σε δηλητηριάσεις. Οι κινέζοι πιστεύουν ότι οι σπόροι του μάραθου που ονομάζουν Hui xiang είναι τονωτικοί για την σπλήνα και τα νεφρά και χρησιμοποιούνται για διαταραχές του ουροποιητικού και του αναπαραγωγικού.
Στην Κρήτη το Μάραθο ήταν από τα πιο δημοφιλή λαχανευόμενα φυτά. Τρώγανε τα τρυφερά του φύλλα με τη γούλα του, που είναι λευκή και σαρκώδης. Το μαγείρευαν με χοιρινό με χοχλιούς ή μαυρομάτικα. Το κάνανε βέβαια και μαραθόπιττες. Γνώριζαν ότι αυξάνει την παραγωγή γάλακτος και έκαναν με αυτό καταπλάσματα σε προβλήματα μαστίτιδας. Το αφέψημα των σπόρων το έπιναν για τα ρεψίματα και το έδιναν στα βρέφη για τα αέρια.
Στην Κρήτη λέγανε για το μάραθο χαρακτηριστικά ότι τον Μάη δεν κάνει να τρώνε Μάραθα ´γιατί πηγαίνουν οι όφηδες και ποσύρνουν τα μάθια ντως απάνω στσι αμαραθιές´.
Ο Αγάπιος Λάνδος στο ´Γεωπονικόν´ του το συνιστούσε για οφθαλμικές παθήσεις.
Σήμερα ακόμη το χρησιμοποιούν για θεραπεία των τραχωμάτων. Τον χυλό των βρασμένων μάραθων τον έπιναν οι πάσχοντες από χολή. Το χρησιμοποιούσαν ακόμη για τη δυσοσμία του στόματος. Οσοι έπασχαν από δυσοσμία το έτρωγαν ωμό για δύο περίπου εβδομάδες. Τις Μαραθότρουλες τις έβαζαν στα στράφυλα για να μυρίζει η ρακή.
Το άγριο Μάραθο στην Κρήτη είναι αυτοφυές όπως και το ήμερο και διαφέρει από αυτό από τα φύλλα του που είναι σκληρότερα. Το χρησιμοποιούσαν οι Κρητικοί στις βρουβόπιττες

Συστατικά – χαρακτήρας
Το Μάραθο περιέχει έως και 6% πτητικό έλαιο (όπως οιστραγόλη, ανιθόλη, φεχνόνη), λιπαρά οξέα, φλαβονοειδή, βιταμίνες και μέταλλα.
Η γεύση του αιθέριου ελαίου εξαρτάται από τα ποσοστά των δύο κύριων συστατικών του . Της Φεχνόνης που έχει πικρή γεύση και της Ανιθόλης που έχει τη μυρωδιά του Γλυκάνισου. Τα ποσοστά αυτών των δύο συστατικών εξαρτώνται από το είδος και την περιοχή που καλλιεργούνται.

Ανθιση – χρησιμοποιούμενα
μέρη – συλλογή
Το φυτό ανθίζει Ιούλιο και Αύγουστο. Συλλέγεται Αύγουστο και Σεπτέμβριο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιείται όλο το φυτό και οι σπόροι του.

Θεραπευτικές ιδιότητες
και ενδείξεις
Το Μάραθο δρα ως άφυσο, αρωματικό, αντισπασμωδικό, διεγερτικό, γαλακταγωγό, φλογιστικό και αποχρεμπτικό.
Είναι ένα εξαιρετικό ίαμα για το στομάχι και τα έντερα, που ανακουφίζει από τον τυμπανισμό και τον κολικό, ενώ ταυτόχρονα διεγείρει την πέψη και ανοίγει την όρεξη.
Εχει ηρεμιστική δράση παρόμοια με του Γλυκάνισου στη βρογχίτιδα και το βήχα. Μπορεί έτσι να χρησιμοποιηθεί για να βελτιώνει τη γεύση σε διάφορα ιάματα για το βήχα.
Το Μάραθο επίσης αυξάνει τη ροή του γάλακτος στις θηλάζουσες μητέρες και μέσω αυτού βοηθά να ανακουφιστούν οι κολικοί των βρεφών. Εξωτερικά το αιθέριο έλαιο ανακουφίζει τους μυϊκούς και ρευματικούς πόνους. Το έγχυμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ακόμη για τη θεραπεία της επιπεφυκίτιδας και της φλεγμονής των βλεφάρων με κομπρέσες. Είναι επίσης καλό για την κακοσμία του στόματος όταν κάνουμε μπουκώματα με αυτό ή απλά αν το μασήσουμε.
Συνδυάζεται καλά με το Χαμομήλι, το Γεράνι και το Θυμάρι για πεπτικές διαταραχές.
Για αδυνάτισμα στη παχυσαρκία συνδυάζεται καλά με τον Φράξο και την Τσουκνίδα.
Παρασκευή
και δοσολογία
Το παρασκευάζουμε ως έγχυμα. Ρίχνουμε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε 1-2 κουταλιές του τσαγιού ξηρό βότανο (αφού έχουμε κτυπήσει λίγο τους σπόρους για να σπάσουν) και το αφήνουμε 10 λεπτά. Το ρόφημα το πίνουμε έως τρεις φορές την ημέρα. Αν έχουμε βάμμα λαμβάνουμε 2-4 ml βάμματος έως τρεις φορές την ημέρα.

Προφυλάξεις
Το Μάραθο είναι διεγερτικό της μήτρας. Ετσι πρέπει να αποφεύγετε κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τις υψηλές δόσεις. Οι μικρές ποσότητες που χρησιμοποιούμε στο μαγείρεμα είναι ασφαλείς. Η κατάχρηση του βοτάνου μπορεί να προκαλέσει σπασμούς.