Σίκαλις

Σίκαλις

Bιότοπος – περιγραφή
H λατινική ονομασία του βοτάνου είναι BRIZA media (Βρίζα η μεσαία). Ανήκει στην οικογένεια των Αγροστωδών. Είναι μονοετές, ποώδες φυτό με καταγωγή από τη νοτιανατολική Ευρώπη και την Ασία και το πιο σημαντικό είδος του η Σίκαλις η σιτηρά (Secale cereale) καλλιεργείται σήμερα για τον καρπό του. Το συναντούμε με τις κοινές ονομασίες Βρίζα ή Σίκαλη.
Είναι φυτό μονοετές, με ψιλό καλάμι και υψηλό. Χρησιμοποιείται για ψωμί, ως κτηνοτροφικό. Η σίκαλη μοιάζει πολύ με το σιτάρι και άλλα σιτηρά , έχει πολύ δυνατό ριζικό σύστημα αντέχει δε περισσότερο από αυτά ,σε φτωχά εδάφη και στην ξηρασία.
Τα φύλλα της είναι στενόμακρα, τραχιά , χνουδωτά και έχουν ερυθρωπό χρώμα. Το κάθε στάχυ έχει σχήμα στρογγυλό και κυλινδρικό και φέρει πολύ μικρά στάχυα που έχουν τρία άνθη από τα οποία τα δύο είναι γόνιμα. Τα άνθη είναι ερμαφρόδιτα (έχουν και αρσενικά και θηλυκά όργανα) και γονιμοποιούνται με τον αέρα.
Ο καρπός της σίκαλης είναι πιο μακρύς και πιο μυτερός από αυτόν του σιταριού έχει δε χρώμα λαδί, σκούρο πράσινο, κίτρινο ή κυανοπράσινο.
Η σίκαλη ευδοκιμεί περισσότερο σε ψυχρά κλίματα και είναι ανθεκτική σε δύσκολες συνθήκες, ενώ ταλαιπωρείται πολύ σε υψηλές θερμοκρασίες. Ποικιλίες που φυτεύονται τους φθινοπωρινούς μήνες μπορούν να αντέξουν και σε θερμοκρασίες 30 βαθμών υπό το μηδέν. Έτσι σίκαλη φυτεύεται σε βόρειες ψυχρές περιοχές, όπου άλλα σιτηρά δεν θα μπορούσαν να ευδοκιμήσουν. Στη χώρα μας καλλιεργείται κυρίως στη Μακεδονία, Ήπειρο, Θράκη και Θεσσαλία.
Τα άλευρά της έχουν μικρότερη θρεπτική αξία από του σταριού και δίνουν σκουρόχρωμο ψωμί που όμως διατηρείται μαλακό για περισσότερο διάστημα.
Το ψωμί από σίκαλη είναι πολύ θρεπτικό αλλά πρέπει να καταναλώνεται φρέσκο, γιατί ξινίζει γρήγορα.

Ιστορικά στοιχεία:
Οι πρώτες καλλιέργειες σίκαλης άρχισαν στην Ασία και στις νοτιοδυτικές περιοχές το 6500 π.Χ. Στη συνέχεια έφτασε στα Βαλκάνια και στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Αναφέρεται από το Γαληνό ότι καλλιεργήθηκε την εποχή του στη Θράκη και Μακεδονία. Η καλλιέργειά της διαδόθηκε σχεδόν σ’ όλη τη γη, ιδιαίτερα όμως ακμάζει στην πρώην Σοβιετική Ένωση και Σκανδιναβία. Σήμερα στα Γαλλογερμανικά σύνορα, καθώς και στη βόρεια Ουγγαρία χρησιμοποιείται ως το κύριο συστατικού του ψωμιού που καταναλώνεται, αφού προτιμάται από το σιταρένιο ψωμί.
Το ψωμί της καβουρδισμένο χρησιμοποιήθηκε κατά των διαλειπόντων πυρετών, ως βραστάρι μέσα στο νερό και αναλογία 60 γραμμάρια σε 500 γραμμάρια νερό. Πολλοί Ευρωπαίοι ιατροί (Βάτερς, Ντουμπουά κ.α.) υποστήριζαν ότι με το βραστάρι , υποχώρησαν τριταίοι πυρετοί και τεταρταίοι, ενώ με την κίνα και το κινίνο δεν είχαν υποχωρήσει. Τους σπόρους τους έβαζαν κατάπλασμα πάνω σε όγκους.
Στη βόρεια Ευρώπη η χρήση ψωμιού από σίκαλη είναι μεγάλη γιατί προτιμάται από μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Συνήθως στο ψωμί αυτό προστίθεται και σιτάρι έτσι ώστε να βοηθήσει στο φούσκωμα καθώς τα άλευρα από σίκαλη δεν βοηθούν σε αυτό.
Η σίκαλη εκτός από την παραγωγή αλεύρων και ψωμιού χρησιμοποιείται στην παρασκευή οινοπνευματωδών ποτών καθώς και αναμεμιγμένη με άλλες τροφές στην παρασκευή ζωοτροφών.
Το σκληρό άχυρο του βλαστού της χρησιμοποιείται στην κατασκευή σκεπών σε πρόχειρα καταλύματα και καλύβες, στην κατασκευή ψάθινων καπέλων, χαρτιού και διαφόρων στρωμάτων.

Συστατικά-χαρακτήρας:
Περιέχει υδατάνθρακες, φυτικές ίνες, λίπος, πρωτείνη, βιταμίνη Α, θειαμίνη (Β1), ριβοφλαβίνη (Β2), νιασίνη (Β3), παντοθενικό οξύ (Β5), βιταμίνη Β6, φολικό οξύ (Β9), βιταμίνη Ε, βιταμίνη Κ, ασβέστιο, σίδηρο, μαγγάνιο, φώσφορο, κάλιο, νάτριο, ψευδάργυρο, χαλκό, μαγνήσιο και σελήνιο.

Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή:
Το φυτό ανθίζει από τον Μάιο μέχρι τον Ιούλιο. Οι σπόροι του ωριμάζουν Αύγουστο και Σεπτέμβριο. Χρησιμοποιείται ο καρπός του φυτού.

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:
Είναι φαρμακευτικό φυτό. Το αλεύρι της χρησιμοποιείται στη θεραπευτική ως κατάπλασμα μαλακτικό και διαλυτικό των σπυριών. Δρα κατά της δυσκοιλιότητας.
Οι Καντέτ και Βουξ υποστήριζαν ότι τα άτομα που τρώνε ψωμί από σίκαλη σπάνια προσβάλλονται από αποπληξία.
Συνίσταται να το τρώνε οι διαβητικοί, γιατί περιέχει λιγότερους υδατάνθρακες από το στάρι.
H σίκαλη ξεχωρίζει για την καλή ποιότητα της πρωτεΐνης της, ενώ πρόκειται για δημητριακό πλούσιο σε ιχνοστοιχεία και αντιοξειδωτικά, κυρίως μάλιστα σε σελήνιο, γι’ αυτό και θεωρείται πολύτιμο για την προστασία του αγγειακού συστήματος.
Είναι πλούσια σε φυτικές ίνες (περιέχει 4 φορές μεγαλύτερη ποσότητα από το σιτάρι) που βοηθάνε στην καλή λειτουργία του εντέρου και μειώνουν τα επίπεδα της χοληστερόλης.
Η κατανάλωσή της δεν προκαλεί απότομες διακυμάνσεις σακχάρου και ινσουλίνης, ρυθμίζοντας έτσι καλύτερα το σωματικό βάρος.
Περιέχει διπλάσια ποσότητα μαγνησίου από το λευκό, το οποίο, σύμφωνα με έρευνες, έχει αντικαταθλιπτική δράση.
Το υψηλό του περιεχόμενο σε βιταμίνες της ομάδας Β (θειαμίνη, ριβοφλαβίνη, νιασίνη) τονώνει το μεταβολισμό και το νευρικό σύστημα.